عذر در لغت عبارت است از دليلى كه ملامت و سرزنش ناشى از ارتكاب كارى
ناپسند يا ترك كارى پسنديده را از انسان برمىدارد و فرد به سبب آن دليل بر ترك يا
ارتكاب آن عمل سرزنش نمىشود.[1]
معناى عذر در فقه نيز قريب به معناى لغوى آن است و بر چيزى اطلاق مىشود كه
عقاب و كيفر را از كسى كه تكليف شرعى را ترك كرده بر مىدارد و نيز موجب برداشته
شدن برخى آثار ديگر كه بر ترك آن نسبت به غير معذور مترتب است، مىشود، مانند حيض،
بيمارى و خوف. از احكام مرتبط با آن در بسيارى از بابها، همچون طهارت، صلات، صوم،
حج، جهاد، نكاح و ديات سخن گفتهاند.
آثار: آثار عذر بر حسب نوع عذر متفاوت است. درذيل به نمونه هايى از انواع
عذر و نيز آثار و احكام آن اشاره مىشود.
ديوانگى، خواب، بيهوشى و نابالغى: ديوانگى و نابالغى مانع توجه تكليف به
فرد مىشود و در نتيجه ديوانه و نابالغ، مكلّف به هيچ تكليفى نيستند و تكليف از
آنان برداشته شده است؛ چنان كه به خوابيده و بيهوش نيز تكليفى متوجه نيست. بنابر
اين، ديوانگى، خردسالى، خواب و بيهوشى عذرهايى اند كه تكليف را برمىدارند.
( ديوانگى) ( بلوغ) ( بيهوشى) (
خواب)
حيض و نفاس: عارض شدن حيض يا نفاس( نفاس) بر زن، موجب رفع تكليف از او نسبت
به عبادات مشروط به طهارت است، مانند نماز و روزه. اين رفع، گاهى هم نسبت به ادا
است و هم نسبت به قضا، مانند نماز كه ادا و قضاى آن بر حايض و نفسا واجب نيست و
گاه تنهاى اداى آن را برمىدارد و قضاى آن بايد به جا آورده شود، مانند روزه ماه
رمضان كه پس از رفع عذر بايد قضاى آن را به جا آورد( حيض).