بر فردى كه در راه حفظ جان، مال يا ناموس خود در برابر دشمن مهاجم كشته مىشود، اطلاق مىگردد؛ چنان كه بر فردى هم كه با مرگ سخت فوت مىكند، همچون زنى كه بر اثر زايمان مىميرد يا كسى كه غرق مىشود و يا زير آوار مىماند، شهيد اطلاق شده است؛(4)ليكن احكام شهيد بر اين افراد جارى نمىشود و تنها در اجر و ثواب با شهدا شريكاند. از عنوان ياد شده در بابهاى طهارت، حج و جهاد سخن گفتهاند.
منزلت شهيد و شهادت:شهادت در راه خدا برترين مرگ است(5)و شهيد در مقايسه با ديگران برترين جايگاه و بالاترين منزلت را نزد پروردگار دارد. خداوند متعال در قرآن كريم، منزلت شهيد را اين گونه توصيف مىكند:{...ولاتَحْسَبَنَّ الذّينَ قُتِلوا فى سَبيلِ اللّهِ أمواتاً بَل أَحياءٌ عِنْدَ رَبِّهِم يُرْزَقُونَ}؛(6)و كسانى را كه در راه خدا كشته شدهاند، مرده مپنداريد؛ بلكه اينان زنده و نزد پروردگارشان متنعماند».
پيامبر اعظم صلّى اللّه عليه و آله مىفرمايد: «برتر از هر نيكىاى نيكىاى ديگر وجود دارد تا آنكه آدمى در راه خدا كشته مىشود، كه بالاتر از آن نيكىاى وجود ندارد»(7)و در روايتى ديگر از آن حضرت آمده است: «خداوند با ريخته شدن اولين قطره خون شهيد تمامى گناهان او را مىآمرزد».(8)و نيز از آن گرامى نقل شده است كه «هيچ قطرهاى نزد خداوند محبوبتر از قطره خونى كه در راه خدا ريخته مىشود نيست».(9)
احكام شهيد:غسل دادن(--> غسل ميّت)و كفن كردن(--> تكفين)ميّت مسلمان واجب است؛ ليكن شهيد از اين حكم استثنا شده است و بر او با همان لباس و بدن خون آلود نماز گزارده و سپس دفن مىشود.(10)سقوط غسل از شهيد عزيمت است و نه رخصت. بنابر اين، غسل دادن او جايز نيست؛ چنان كه كندن لباس شهيد جايز نمىباشد؛ بلكه با لباسش دفن مىگردد؛ ليكن چنانچه در حال شهادت بدون لباس باشد، كفن كردن او واجب است. در اينكه كفن كردن شهيد از روى لباسهايش جايز است يا نه، اختلاف است. اكثر فقها در مشروعيت آن اشكال كردهاند.(11)