و شرط فقهى به لحاظ وجود آن ضمن عقد يا غير ضمن عقد، به شرط ضمن عقد و شرط ابتدايى تقسيم مى‌شود.(12)البته به لحاظهاى ديگر، تقسيمات ديگرى نيز براى شرط وجود دارد كه در اين مختصر نمى‌گنجد.

شرط ابتدايى

شرط ابتدايى: مقابل شرط ضمن عقد.

شرط ابتدايى عبارت است از تعهد و قرارى كه مستقل و جدا از عقد باشد، نه ضمن آن(--> شرط ضمن عقد).(1)در اينكه چنين تعهداتى در واقع شرط هستند يا نه، اختلاف است.(2)بنابر قول دوم، تعهدى كه ضمن عقد نباشد شرط به شمار نمى‌رود، هرچند به طور مجاز عنوان شرط بر آن اطلاق گردد. در حقيقت چنين تعهدى وعده به شمار مى‌رود.(3)از آن در باب تجارت و به مناسبت در برخى بابهاى ديگر، همچون حج و قضاء سخن گفته‌اند.

حكم:بنابر قول مشهور، وفا كردن به شرط ابتدايى واجب نيست.(4)بر اين قول ادعاى اجماع نيز شده است؛(5)ليكن برخى وفا به شرط ابتدايى را نيز واجب دانسته‌اند.(6)

شرط ارتكازى

شرط ارتكازى [= شرط ضمنى]:شرط ثابت در ذهنها.

• (1)الشروط او الإلتزامات التبعية فى العقود 1/ 167
• (12)الشروط او الإلتزامات التبعية فى العقود1/69 ـ71.
• (2)كتاب المكاسب 6/ 11 ؛ كتاب البيع (امام خمينى) 1/ 136 ـ 137
• (3)كتاب المكاسب 6/ 11 ـ 12 ؛ مبانى العروة (المضاربة)/ 42 ـ 43 ؛ مصباح الفقاهة 2/ 142 ؛ حاشية المكاسب (يزدى) 2/ 106 ؛ مهذب الأحكام 17/236
• (4)كتاب المكاسب 6/55 ـ 56 ؛ كتاب الحج (شاهرودى) 1/ 160 ـ 161
• (5)كشف اللثام 7/ 284 ؛ رياض المسائل 10/ 291 ؛ حاشية المكاسب (يزدى) 2/ 117 ـ 118
• (6)القضاء فى الفقه الإسلامى/ 161