شبهه غير محصوره

شُبهه غير محصوره: شبهه در اطرافِ علم اجمالىِ داراى محتملات بسيار(--> شبهه).

شبهه محصوره

شُبهه محصوره: شبهه در اطرافِ علم اجمالىِ داراى محتملات اندك(--> شبهه).

شبهه مصداقى

شُبهه مصداقى: شك در مصداق بودن فردى براى يك مفهوم.

شبهه مصداقى، مقابل شبهه مفهومى(--> شبهه مفهومى)و مورد آن جايى است كه نسبت به دخول فردى از افراد عام تحت عنوان خاص ـ به دليل اجمال در آن فرد و نه در مفهوم خاص ـ شك داشته باشيم، مانند اينكه شارع مقدس فرموده است: هر آبى پاك است، مگر آنكه به نجاست تغيير كند. حال اگر تغيير آبى به نجاست مشكوك باشد، معلوم نيست كه آيا اين فرد متصف به عنوان خاص (آب تغيير يافته) شده و در نتيجه از حكم عام (پاكى) خارج گشته يا به آن متصف نشده و در نتيجه محكوم به حكم عام است؟ از عنوان ياد شده در اصول فقه، بحث عام و خاص سخن گفته‌اند.

آيا تمسك به عام در شبهه مصداقى ـ به معناى جريان حكم عام در فرد مشكوك ـ صحيح است يا نه؟ خاص دو گونه است: خاصِ لفظى كه لفظ بر آن دلالت دارد و خاص لُبّى كه غير لفظ بر آن دلالت مى‌كند، مانند اجماع و دليل عقل. خاص لفظى يا متّصل به عام است و يا منفصل و جدا از آن. اجمال در هر يك از آن دو نيز يا بين اقل و اكثر(--> اقل و اكثر)است و يا بين دو متباين.

تمسك به عام در شبهه مصداقى در مخصّص لفظى، به تصريح بسيارى صحيح نيست؛ خواه شبهه ميان اقل و اكثر باشد يا دو متباين و خواه متّصل باشد يا منفصل؛(1)ليكن در مخصّص لبّى، گروهى تمسّك به عام در شبهه مصداقى را صحيح دانسته‌اند. البته برخى ميان مخصّص لبّى اى كه متكلّم در مقام بيان مقصود خود مى‌تواند بر آن تكيه كند، مثل موردى كه عقلىِ بديهى است و مخصّص لبّى اى كه اين گونه نيست، تفصيل داده و

• (1)كفاية الأصول/ 221 ؛ أجود التقريرات 2/ 319 ؛ أصول الفقه1/ 138 ـ 139؛ أصول الإستنباط/ 141 ؛ بحوث فى علم الأصول/ 308 ـ 325