با قرار گرفتن خورشيد در وسط آسمان، در صورتى كه عمودى بتابد، سايه از بين مى‌رود؛ اما اگر مقدارى متمايل بتابد، سايه‌اى كوتاه در ناحيه شمال يا جنوب باقى مى‌ماند. با تمايل آفتاب به سمت مغرب، سايه زوال يافته شاخص در سمت مشرق پديد مى‌آيد و يا اگر چيزى از آن مانده بود، در سمت مشرق افزايش مى‌يابد و هرچه خورشيد به سمت مغرب مى‌رود، سايه بلندتر مى‌شود. اين افزايش دوباره سايه شاخص پس از كاهش و يا پيدايش سايه پس از برطرف شدن، از راههاى شناخت ظهر شرعى است.(1)

به قول مشهور، وقت فضيلت نماز ظهر(2)و نيز وقت نماز جمعه(3)(--> نماز جمعه)از اول زوال(--> زوال)تا رسيدن سايه شاخص به اندازه آن است و وقت فضيلت نماز عصر از زمان رسيدن سايه شاخص به اندازه آن تا زمان دو برابر شدن سايه است؛(4)چنان كه وقت نافله ظهر از زوال تا رسيدن سايه شاخص به اندازه دو قدم (دو هفتم شاخص) و نافله عصر از زوال تا رسيدن سايه شاخص به اندازه چهار قدم(5)(چهار هفتم شاخص) است.

شاخه

شاخه: هر يك از انشعابهاى ساقه گياه.

از آن به مناسبت در بابهاى طهارت، حج، صلح، وقف، اطعمه و اشربه، احياء موات و حدود سخن گفته‌اند.

طهارت:گذاشتن دو شاخه تر و تازه بدون برگ در كفن ميّت مستحب است(1)( -->جريدتين).

حج:قطع كردن شاخه درختى كه ريشه در حرم(--> حرم)دارد حرام است؛ هرچند شاخه در فضاى بيرون حرم باشد. همچنين است عكس آن.(2)كفّاره آن بنابر قول مشهور، قيمت شاخه قطع شده است.(3)

• (1)جواهر الكلام 4/ 233
• (1)جواهر الكلام 7/ 97 ؛ العروة الوثقى 2/ 251 ؛ مستمسك العروة 5/ 65
• (2)18/ 412 ـ 413 ؛ المعتمد فى شرح المناسك 4/ 269
• (2)العروة الوثقى 2/ 250 ـ 251 ؛ التنقيح (الصلاة) 1/ 207
• (3)جواهر الكلام 20 / 425 ؛ المعتمد فى شرح المناسك 4 / 270
• (3)جواهر الكلام 11/ 134 ـ 137 ؛ روض الجنان 2/ 755
• (4)العروة الوثقى 2/ 250 ـ 251 ؛ التنقيح (الصلاة) 1/ 207
• (5)جواهر الكلام 7/ 170 ـ 171 ؛ الروضة البهية 1/ 487 ـ 488 .