برخى متأخران رباى در معامله ـ مقابل رباى در قرض ـ را به دو قسم رباى نسيه و رباى فضل تقسيم كرده‌اند. مراد از رباى فضل، فروختن نقدى مثلا يك كيلو گندم در برابر دو كيلو گندم و مراد از رباى نسيه، فروختن نسيه‌اى يك كيلو گندم در برابر دو كيلو گندم است. در فرض دوم دريافت زيادى در مقابل تأخير در پرداخت ثمن است. هر دو نوع معامله، مصداق ربا و حرام است(1)(--> ربا).

رباى نسيه

رباى نسيه: مقابل رباى فضل( -->رباى فضل).

ربح --> سود

ربح مالم يضمن

رِبح مالَم يُضمَن: فروختن كالا به قيمت بيشتر، قبل از تحويل گرفتن آن.

از معاملاتى كه رسول خدا صلّى اللّه‌ عليه و آله از آن نهى كرده، ربح مالَم يُضمَن است. در روايتى از امام صادق عليه السّلام آمده است: پيامبر صلّى اللّه‌ عليه و آله يكى از ياران خود را نزد مردم مكّه فرستاد تا بازرگانان را از چند نوع معامله، از جمله رِبح ما لَم يُضمَن باز دارد.(1)مراد از آن، اين است: كسى كه كالايى را از ديگرى خريده، پيش از آنكه آن را از فروشنده تحويل بگيرد، با قيمت بيشتر به ديگرى بفروشد.(2)از احكام آن در باب تجارت سخن گفته‌اند.

در اينكه فروختن كالاى خريدارى شده، قبل از تحويل گرفتن آن از فروشنده به قيمت بيشتر، حرام است يا مكروه، اختلاف است. البته به معامله ياد شده از دو جهت نهى تعلق گرفته است: يكى از جهت فروختن كالا قبل از تحويل گرفتن آن كه به طور مطلق؛ با سود يا بدون سود، از آن نهى شده است و ديگرى از جهت فروختن آن به قيمت بيشتر؛ از اين رو، بنابر قول به كراهت معامله نخست، اين كراهت در معامله دوم مؤكّد خواهد بود.(3)

• (1)وسائل الشيعة18/58
• (1)تحرير الأحكام 2/ 302 ؛ نهاية الإحكام 2/ 538 .
• (2)الحدائق الناضرة20/75 ؛ كتاب البيع (امام خمينى) 5/ 559
• (3)الحدائق الناضرة 20/ 75 ؛ جواهر الكلام 23/ 164 ـ 170 ؛ كتاب البيع (امام خمينى) 5/ 603 .