ويرانى گراييده‌اند، كه در اين صورت امام عليه السّلام زمينها را گرفته و به كسى كه توان آباد كردن آنها را دارد واگذار مى‌كند. البته در اينكه اين نوع زمينها بر اثر رها كردن و در نتيجه ويرانى و تبديل آنها به زمين موات، از ملك صاحبانش خارج شده و به ملك مسلمانان درمى‌آيد يا نه، اختلاف است. بنابر قول دوم، اجرت زمين از سوى امام يا كسى كه زمين در اختيار او قرار گرفته به صاحبش پرداخت مى‌شود، بر خلاف قول نخست؛ زيرا با خروج زمين از ملك صاحبش، وى استحقاق اجرت نخواهد داشت.(2)

تصدى:بدون شك، در عصر حضور و بسط يد (حاكميت) امام عليه السّلام زمام زمينهاى خراجى به دست او است و او هر گونه كه صلاح ببيند در ازاى نصف يا يك سوم يا يك چهارم يا غير آن از محصول زمين، آن را به هر كس كه بخواهد واگذار مى‌كند.

بر تحويل گيرنده زمين واجب است پس از دادن خراج و كسر هزينه‌هاى انجام گرفته براى آبادانى زمين، در صورت رسيدن باقى محصول به حدّ نصاب، زكات آن را بپردازد.(3)

حكم زمين خراجى در زمان غيبت همچون زمين مفتوح عنوه است؛ يعنى در اينكه امر آن به دست حاكم شرعى (فقيه جامع شرايط) يا حاكم جائر است و يا در دست هيچ كدام نيست، اختلاف است و نيز در اينكه فروختن و مانند آن از تصرفات موجب نقل و انتقال زمين خراجى، جايز است يا نه، اختلاف مى‌باشد(--> زمين مفتوح عنوه).

(--> زمين)

زمين ذِمّه --> زمين صلح

زمين سواد

زمين سَواد: بخشى از زمينهاى آباد عراق كه به غنيمت مسلمانان در آمده است.

زمين سواد كه سواد عراق نيز ناميده شده، قسمتى از زمينهاى آباد عراق است

• (2)جواهر الكلام 21/ 175 ـ 176 ؛ بلغة الفقيه 1/ 283
• (3)المبسوط 1/ 234 ـ 235 ؛ المهذب 1/ 181 ـ 182 ؛ تذكرة الفقهاء 9/ 185 .