5 . زن شيرده كه شيرش كم است و روزه براى او يا فرزندش زيان دارد. حكم اين مورد، حكم مورد پيشين است.(68)

راههاى ثبوت هلال:روزه ماه رمضان با ديدن هلال در اوّل ماه واجب مى‌شود؛ چنان كه ترك آن با رؤيت هلال ماه شوّال واجب است. راههاى ثبوت هلال ماه عبارت است از:

1. ديدن خود مكلّف.

2. تواتر(--> تواتر).

3. شياع (شنيدن خبر رؤيت از افراد متعدد) در صورتى كه علم آور باشد. آنچه كه موجب حصول علم گردد، هرچند به كمك قراين و شواهد، در حكم شياع است.

4. گذشتن سى روز از اوّل ماه شعبان يا ماه رمضان كه در اوّل، روزه و در دوم، افطار واجب است.

5 . بيّنه (شهادت دو مرد عادل). هلال ماه با شهادت زنان و نيز به قول مشهور، شهادت يك مرد عادل، هرچند به ضميمه قسم، ثابت نمى‌شود( -->بيّنه).

6 . حكم حاكم بنابر قول برخى.(69)

بنابر قول مشهور، هلال ماه به گفته منجمان و نيز غروب كردن هلال بعد از شفق و ديده شدن آن قبل از زوال روز سى ام و نيز طوق داشتن (احاطه هاله‌اى از نور به گرداگرد) آن و مانند آنها از قراينى كه افاده ظن مى‌نمايند، ثابت نمى‌گردد، مگر براى اسير و زندانى‌اى كه قدرت بر تحصيل علم به هلال ندارد.(70)

قضاى روزه ماه رمضان:قضاى روزه ماه رمضان با سه شرط واجب است: بلوغ، عقل و اسلام. بنابر اين، بر مكلّف، قضاى روزه‌هايى كه قبل از بلوغ نگرفته، واجب نيست، مگر روزه روزى كه قبل از طلوع فجر آن روز يا همزمان با آن، به سن بلوغ رسيده و از او فوت شده است.

در فرض رسيدن به سن بلوغ پس از طلوع فجر و فوت شدن روزه آن روز، آيا قضا واجب است يا نه؟ مسئله اختلافى است.(71)

همچنين بر مكلّف قضاى روزه ايّام ديوانگى و بيهوشى واجب نيست؛ چنان كه بر كافرى كه مسلمان شده، قضاى روزه ايّام كفر واجب نيست، مگر آنكه قبل از

• (68)مستند العروة (الصوم) 2/ 58
• (69)العروة الوثقى 3/ 628 ـ 629 ؛ مستمسك العروة 8/ 452 ـ 463
• (70)العروة الوثقى 3 / 629 ـ 632 ؛ مستمسك العروة 8/464 ـ 469 و476
• (71)جواهر الكلام 17/ 8 ـ 9 ؛ العروة الوثقى 3/ 635 ـ 636 ؛ مستند العروة (الصوم) 2/ 146 ـ 147