خَمر: شراب تهيّه شده از آب انگور/ هر مايع مست كننده.

در اينكه خمر بر هر مايع مست كننده اطلاق مى‌شود يا خصوص شرابى كه از آب انگور گرفته مى‌شود، ميان لغويان اختلاف است. برخى با استناد به اينكه هنگام نزول آيه تحريم خمر، در مدينه شراب انگور نبوده بلكه شراب خرما بوده، قول نخست را برگزيده‌اند.(1)

فقها نيز به تبع لغويان در معناى خمر اختلاف كرده‌اند. برخى، آن را به شراب انگور تعريف كرده و عطف «مُسكر» را بر «خمر» در بعضى روايات و نيز كلمات فقها دليل مغايرت آن دو با يكديگر دانسته‌اند. قول ياد شده منسوب به مشهور فقها است.(2)در مقابل، برخى با استناد به كلام اهل لغت و بعضى روايات ـ كه هر مسكرى را خمر دانسته ـ خمر را به معناى عام تعريف كرده‌اند كه همه مسكرات را در بر مى‌گيرد.(3)برخى از اينان افزوده‌اند: حتّى اگر معناى لغوى خمر عام نباشد، كاربرد خمر در معناى عام حقيقت شرعى( --> حقيقت شرعى)است.(4)البته اختلاف ياد شده در گستره مفهوم خمر، تأثيرى در احكام مترتّب بر آن ـ به لحاظ مست كننده بودن ـ ندارد، زيرا فقها احكام خمر به معناى خاص را به ديگر مسكرات نيز تعميم داده‌اند، گرچه اطلاق رايج اين واژه در كلمات آنان همان مفهوم خاص است؛ بدين جهت معمولا پس از ذكر خمر، مسكر را به آن عطف مى‌كنند و يا پس از بيان حكم خمر، ديگر مسكرات را در حكم، ملحق به خمر مى‌دانند. از اين عنوان در بسيارى از بابها از قبيل طهارت، صلات، جهاد، تجارت، رهن، نكاح، اطعمه و اشربه، غصب، شهادات و حدود سخن گفته‌اند كه به مهم‌ترين احكام آن اشاره مى‌شود.

طهارت:بنابر قول مشهور، هر مايع مست كننده‌اى كه مايع بودن آن عارضى نباشد بلكه در اصل مايع باشد نجس است.(5)اگر مايع مست كننده‌اى در چاه آبى بريزد، تطهير آن منوط به كشيدن تمامى آب چاه است و در صورت عدم امكان يا دشوار بودن آن، چهار نفر مرد به

• (1)لسان العرب ؛ القاموس المحيط ؛ مجمع البحرين/ واژه «خمر»
• (2)الرسائل الفقهية (بهبهانى)/ 79 ، 93 ـ 94 ؛ معالم الدين (قسم الفقه) 2/ 508 ؛ كتاب الطهارة (امام خمينى) 3/ 263 ـ 264
• (3)الحدائق الناضرة 5/ 112 ـ 117 ؛ جواهر الكلام 6/ 5 ـ 6
• (4)الحدائق الناضرة 5/ 112 ـ 115
• (5)جواهر الكلام 6/ 11 ؛ الحدائق الناضرة 5/ 117