حفظ: مراقبت و نگهدارى كردن از كسى يا چيزى/ به ياد سپردن.
حفظ به معناى نخست عبارت است از نگهدارى و محافظت كردن از كسى يا چيزى به منظور دفاع از آن يا جلوگيرى از وارد آمدن آسيب به آن. از آن به مناسبت در بابهايى نظير جهاد، وديعه، اطعمه و اشربه و حدود سخن گفتهاند.
حكم:حكم حفظ و نيز چگونگى آن بر حسب متعلق حفظ، از قبيل جان، آبرو، مال و امانت، متفاوت است.
حفظ جان:حفظ جانِ خود و هر مسلمانى، واجب و در معرض هلاكت قرار دادن آن، همچنين تعرض به جان انسان محترم، حرام است. از اين رو، دفاع از جان خود در برابر مهاجم، جايز، بلكه در صورت انحصار حفظ جان به دفاع، واجب است. همچنين است دفاع از جان مؤمنى ديگر، هر چند برخى در وجوب آن اشكال كردهاند(1)( --> دفاع).
حفظ جان به لحاظ اهميّت آن در صورت تزاحم با ديگر واجبات يا ارتكاب محرّمات، بر آنها مقدم مىشود؛ از اين رو، خوردن مردار در حال اضطرار( --> اضطرار)براى حفظ جان، واجب است؛(2)چنان كه به جهت حفظ جان، خوردن غذاى ديگرى در حال اضطرار، حتّى بدون اذن وى ـ در صورت عدم امكان اذن(3)ـ و نيز اظهار كفر با اعتقاد قلبى به اسلام، در حال تقيّه(4)( --> تقيّه)جايز است.
حفظ آبرو:آبرو و ناموس آدمى همچون جان او از حرمت ويژهاى برخوردار است. از اين رو حفظ آن در برابر تعرض كننده به آن، واجب است؛ خواه نسبت به آبروى خود انسان باشد(5)يا آبروى مسلمانى ديگر(6)( --> آبرو).
حفظ مال:دفاع از مال در برابر مهاجم جايز،(7)بلكه بنابر ديدگاه برخى، در صورت غلبه ظنّ به سلامتِ جان، واجب است.(8)
حفظ امانت:حفظ مالى كه نزد كسى به امانت گذاشته شده، واجب و كوتاهى در نگهدارى آن حرام و ضمان آور است.(9)( --> امانت).
(1)جواهر الكلام 21/ 16 ؛ 36/ 433 و 41/ 650 ـ 652 ؛ جامع الشتات (خواجويى)/ 30 ـ 31 ؛ الفقه و المسائل الطبية/ 181
(2)جواهر الكلام 36/ 427 و 431 ـ 432 ؛ مسالك الافهام 12/ 127 ؛ كتاب الحج (شاهرودى) 3/ 340 ؛ كتاب السرائر 3/ 125
(3)جواهرالكلام 36/ 437 ؛ بحوث فى الفقه (الإجارة)/ 216