سوره‌اى ديگر در نماز جايز نيست و اتمام آنها واجب است؛ ليكن به قول مشهور عدول از آن دو به سوره جمعه و منافقون در نماز جمعه جايز است.(3)در صورتى كه نماز ظهر روز جمعه بدون سوره جمعه و منافقون خوانده شود اعاده آن با قرائت دو سوره ياد شده مستحب است. برخى، اعاده نماز جمعه را نيز در اين فرض مستحب دانسته‌اند.(4)

جمعيّت: گروهى از افراد گرد آمده در جايى.

از احكام آن در باب صلات، حج و ديات سخن گفته‌اند.

مسجد جامع، مسجدى است كه جمعيّت نماز گزارِ آن در اغلب اوقات بيشتر از ديگر مساجد باشد(1)(--> مسجد جامع).

اگر ازدحام نماز گزاران جمعه مانع خروج فرد براى وضو گرفتن باشد و بيم از دست رفتن نماز برود، در صورتى كه نماز جمعه بر او واجب عينى باشد، مى‌تواند با تيمّم نماز بخواند و قول مشهور، عدم نياز به خواندن نماز ظهر با وضو بعد از آن است. برخى آن را واجب دانسته‌اند.(2)

بنابر لزوم احرام از داخل مسجد شجره(--> مسجد شجره)، در صورتى كه جنب بر اثر فزونى جمعيّت نتواند در حال عبور از مسجد احرام ببندد و آب براى غسل نباشد و تا پيدا شدن آب نتواند صبر كند، بايد با تيمم وارد مسجد شود و احرام ببندد.(3)

چنانچه در طواف بر اثر زيادى جمعيّت، انسان را بدون اختيار دور دهند، كفايت نمى‌كند و بايد آن دور را از سر بگيرد. برخى، با وجود ساير شرايط، صرف دور دادن جمعيّت را مبطل ندانسته‌اند(4)(--> طواف).

نماز طواف واجب بايد نزد مقام ابراهيم عليه السّلام و بنابر قول بسيارى پشت آن خوانده شود. در صورتى كه بر اثر زيادى جمعيّت نتواند پشت مقام نماز بخواند، بايد نزديك‌ترين مكان به مقام از دو طرف راست و چپ و پشت آن را انتخاب نمايد.(5)

• (1)مجمع المسائل 1/ 154
• (2)مهذّب الاحكام 4/ 441 ؛ مستمسك العروة 4/ 453
• (3)الحدائق الناضرة 8/ 215 ـ 217
• (3)مناسك حج (مراجع)/110 م204
• (4)العروة الوثقى 2/ 533 ؛ مستمسك العروة 6/ 286 .
• (4)233 م585
• (5)جواهر الكلام 19/ 317 ـ 320 ؛ مناسك حج (مراجع)/ 304 ـ 305 م 778 ـ 780