ربا(-->ربا)به شمار رفته و حرام است. در صورتى كه جنس دو كالا متفاوت باشد يا ـ بنابر مشهور ـ شمارشى معامله شود ـ و نه وزنى و پيمانه‌اى ـ تفاضل جايز است.(1)

تفأّل

تَفأُّل: فال نيك زدن/ پيش بينى آينده با استناد به قرآن، ديوان شعرا و غير آن.

تفأّل به معناى اوّل در مقابل تطيّر (فال بدزدن)(-->طيره)، عبارت است از فال نيك زدن به مكان يا زمان بر حسب آنچه در اين دو بدان برخورد مى‌كند يا مى‌شنود، مانند آنكه مريضى كلام «اى سالم» را از كسى ـ كه شخصى به نام «سالم» را صدا مى‌زند ـ بشنود يا گم كننده چيزى جمله «اى واجد» را از كسى ـ كه فردى به نام «واجد» را مى‌خواند ـ بشنود. اوّلى از نام «سالم» به سلامت خود و دومى از نام «واجد» به پيدا شدن گمشده خويش تفأّل بزند؛ به اين معنا كه از شنيدن واژه «سالم» و «واجد» نسبت به بيمارى و گمشده خود احساس خوبى پيدا كند.(1)از اين عنوان به هر دو معنا به مناسبت در باب صلات سخن رفته است.

حكم:تفأّل به خير، امرى ممدوح و مستحب و ـ بنابر مضمون روايتى ـ محبوب پيامبر صلّى اللّه عليه و آله است. چنان‌كه تطيّر، مبغوض آن گرامى بود.(2)بر اساس مفاد روايتى ديگر، تفأّل به نيكى موجب دستيابى به مقصود مى‌شود.(3)برخى گفته‌اند: براى بنده سزاوار است كه به مكان و زمان بر حسب آنچه در اين دو به وى مى‌رسد تفأّل زند.(4)

مفهوم دوم تفأّل:

تفأّل به قرآن:در روايتى از تفأّل به قرآن نهى شده است.(5)در مراد از تفأّل و نيز حكم آن اختلاف است. بعضى گفته‌اند: مراد، معناى متبادر از اين كلمه است؛ فال نيك زدن هنگام شنيدن يا قرائت آيه‌اى؛ چنان‌كه شيوه رايج عرب در تفأّل اين گونه است.(6)

بعض ديگر، مراد را كشف و استخراج رخدادهاى آينده دانسته‌اند، مانند آنكه به انگيزه آگاهى از وضع بيمار يا گمشده در

• (1)جواهر الكلام 23/ 341 و 361 .
• (1)كتاب المكاسب 2/ 271
• (2)الدروس الشرعية 3/ 165
• (3)عيون الحكم و المواعظ/ 199 ؛ ميزان الحكمة 3/ 2348
• (4)ذكرى الشيعة 2/ 423
• (5)وسائل الشيعة 6/ 233
• (6)بحار الانوار 88/ 244