خيار پايان يافته و يا اسقاط شده است(2)(-->خيار).

گاهى به عقد جايز در مقابل عقد لازم به لحاظ اينكه ماهيّتش فسخ‌پذير است عقد متزلزل اطلاق مى‌گردد(3)(-->عقد). برخى، معاطات(-->معاطات)را بيع متزلزل دانسته‌اند.(4)

تزلزل ملك:تزلزل ملكيّت يا به سبب تزلزل عقد است،(5)مانند اينكه كالايى را به شرط خيار براى خود يا فروشنده يا هر دو بخرد.(6)در اين صورت ملكيتِ خريدار نسبت به كالا و ملكيتِ فروشنده نسبت به بها متزلزل است و يا به سبب مشروط بودن ملكيّت تام به شرطى كه هنوز حاصل نشده است، مانند ملكيّت زن نسبت به تمامى مهر قبل از دخول و تمكين از سوى وى،(7)يا مالكيت موجر نسبت به همه اجرت پيش از سپرى شدن مدّت اجاره و تمكّن مستأجر از استيفاى منفعتِ عين مورد اجاره در آن مدّت(8)و يا بنابر قول مشهور مالكيتِ عامل نسبت به سهم خود به صِرف حصول آن و پيش از تبديل سود به پول نقد و تقسيم آن بين خود و مالك.(9)

ملكيّت تمامى مهر در عقد نكاح، با تحقّق دخول و تمكين،(10)و تمامى بهاى اجاره در عقد اجاره، با گذشت مدّت اجاره و تمكّن مستأجر از استيفا(11)و مقدار سهم عامل از سود در مضاربه، با تبديل و تقسيم سودِ حاصل،(12)استقرار مى‌يابد.

در اينكه استطاعت براى حج با ملك متزلزل حاصل مى‌شود يا نه، اختلاف است.(13)اين اختلاف در تعلّق زكات به ملك متزلزل نيز وجود دارد.(14)

تزلزل نيّت:مراد، ترديد و عدم جزم در نيّت است. در اينكه صحّت عمل عبادى ـ اعم از واجب و مستحب ـ مشروط به جزم در نيّت است و يا انجام دادن آن به احتمال مطلوبيت كفايت مى‌كند، اختلاف است(15)(-->نيّت).

• (10)الروضة البهية 5/ 353
• (11)العروة الوثقى 5/37
• (12)مسالك الافهام 4/ 371 ؛ الحدائق الناضرة 21/ 237 ـ 238
• (13)تحرير الوسيلة 1/ 376 ؛ فقه الصادق 9/ 72 ـ 73
• (14)تحرير الاحكام 3/ 361
• (15)جامع المقاصد 1/ 176 ـ 177 ؛ فقه الشيعة 4/ 228 .
• (2)مصباح الفقاهة 7/ 167 ، 470 ، 504 و 519
• (3)حاشية كتاب المكاسب (اصفهانى) 5/ 287
• (4)جواهر الكلام 22/ 224
• (5)منهاج الفقاهة 3/ 82
• (6)كتاب الخيارات (سيد مصطفى خمينى) 2/ 312 ؛ كتاب البيع (امام خمينى) 5/ 311
• (7)الروضة البهية 5/ 353
• (8)العروة الوثقى 2/ 588
• (9)مسالك الافهام 4/ 371 ؛ الحدائق الناضرة 21/ 237 ـ 238