تدارك

تَدارُك: جبران عمل فوت شده يا مال تلف گشته.

متعلّق تدارك يا مال است و يا عمل. تدارك مالى در موارد ضمان(-->ضمان)مطرح است و تدارك عمل يا به اصلاح و رفع نقص آن است و يا به انجام دادن آن پس از ترك عمل در زمان مقرّر و از آن در بابهاى طهارت، صلات و حج سخن گفته شده است.

تدارك به اصلاح عمل:اگر فردى در اثنا يا بعد از فراغ از وضو يا غسل به ترك جزء ـ مانند شستن صورت ـ يا شرطى از آن ـ مانند رعايت ترتيب ـ يقين كند با بقاى موالات(-->موالات)، بايد جزء يا شرط ترك شده را همراه اعمال پس از آن انجام دهد. همچنين اگر در اثناى عمل در آن شك كند.(1)

جزء واجبى از نماز كه سهواً ترك و نماز گزار در اثنا متوجّه آن شده است اگر ركن باشد، مانند ركوع و سجود، پيش از دخول در ركن بعدى تدارك‌پذير است و اگر غير ركن باشد، مانند ترك يك سجده يا تشهّد ركعت دوم، چنانچه قبل از دخول در ركن متوجّه شود، برمى‌گردد و آن را تدارك مى‌كند و اگر بعد از آن متذكّر گردد پس از اتمام نماز آن را به‌جا مى‌آورد.

البتّه بعضى از اجزاى فراموش شده مانند قرائت، پس از تجاوز از محل آن، نياز به تدارك ندارد. در مواردى نيز علاوه بر تدارك عمل، سجده سهو(-->سجده سهو)نيز واجب مى‌شود.(2)

مأموم در افعالى كه بايد از امام تبعيّت كند اگر از روى فراموشى از وى پيشى گيرد ـ مانند آنكه پيش از امام به ركوع يا سجده رود يا سر از سجده بردارد ـ برمى‌گردد و با امام آن را تدارك مى‌كند.(3)

تدارك به انجام دادن عمل:كسى كه بدون غسل يا نماز احرام، محرم شده بنابر مشهور مستحب است آن را تدارك و پس از آن احرام را اعاده كند.(4)

• (1)كتاب السرائر 1/ 103 و 118 ؛ العروة الوثقى 1/ 251 ؛ مستمسك العروة 2/ 513
• (2)شرائع الإسلام 1/ 88
• (3)الروضة البهية 1/ 801 ـ 802
• (4)جواهر الكلام 18/ 185