تفاوت انشاء با اِخبار اين است كه جمله انشايى، در خارج مابازاء ندارد كه با آن تطبيق داده شود. از اين رو، به صدق و كذب متّصف نمى‌گردد؛ امّا جمله خبرى كه در مقام خبر دادن از ثبوت يا نفى چيزى است گاه مطابق با واقع و گاه مخالف با آن است. از اين رو، به صدق و كذب متّصف مى‌شود.(1)از آن در باب تجارت بحث شده است.

تقسيمات:

1. انشاء فعلى و قولى:انشاء به لحاظ ابراز آن به انشاء فعلى و قولى تقسيم مى‌شود. انشاء فعلى عبارت است از انشاء با دادن و گرفتن( --> معاطات)و يا هرفعل ديگرى كه جايگزين قول باشد مثل اشاره لال و يا نوشتن. و انشاء قولى (انشاء لفظى، انشاء به صيغه) عبارت است از انشاء با لفظ و صيغه مخصوص. براى مثال، انشاء تمليك و تملّك در بيع، گاه با تحويل دادن كالا و دريافت بهاى آن تحقّق مى‌يابد و گاه با صيغه «بِعْتُ» و اِشْتَريتُ».(2)

2. انشاء تنجيزى و تعليقى:انشاء به لحاظ ايجاد يا ابراز متعلّق آن (مُنشأ) به نحو مطلق يا مشروط، به انشاء تنجيزى و تعليقى تقسيم مى‌شود. اول، مانند انشاء ملكيّت كتاب براى شخصى بدون هيچ شرطى، و دوم، مانند انشاء ملكيّت كتاب براى شخصى به شرط آمدن شخصى‌ديگر.

انشاء تنجيزى تأثير فعلى دارد، بر خلاف انشاء تعليقى كه اثر بالفعل ندارد و تأثير آن مشروط به تحقّق شرط است.(3)

3. انشاء خارجى و قلبى:انشاء به لحاظ مُنشَأ آن، به انشاء خارجى و قلبى (نيّت) (انشاء نفسى، انشاء ضميرى) تقسيم مى‌شود. شرط صحّت همه عقود( --> عقد)و ايقاعات( --> ايقاع)انشاء خارجى است و انشاء قلبى كفايت نمى‌كند، مگر در نذر( --> نذر)و عهد( -->عهد)كه از برخى، كفايت نيّت قلبى در تحقّق آن دو، نقل شده است.(4)

حكم:در تمامى عقود و ايقاعات، قصد انشاء معتبر است. در اينكه در قرائت نماز، افزون بر قصد قرائت قرآن، مى‌توان در مثل آيه{ الحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ العَالَمين}قصد انشاء حمد، در آيه{ الرَّحْمـن الرَّحِيم }

• (1)مصباح الفقاهة 2/ 52
• (2)193 ؛ جامع المدارك 3/ 71 ؛ تحرير الوسيلة 2/ 433
• (3)حاشية كتاب المكاسب(اصفهانى) 1/ 296 ؛ مصباح الفقاهة 3/ 81؛ كتاب البيع (سيد مصطفى خمينى) 1/ 169 ـ 170
• (4)حاشية المكاسب (يزدى) 1/ 66 و 2/ 153