مثال، نماز ظهر يا نماز جمعه در روز جمعه ـ علم اجمالى و آن گاه به وجوب يكى از آن دو به طور مشخص ـ براى مثال، نماز ظهر ـ علم تفصيلى پيدا كند، علم اجمالى وى از بين مى‌رود. زوال علم اجمالى به سبب حدوث علم تفصيلى نسبت به يكى از اطراف و شك بدوى نسبت به ساير اطراف، انحلال علم اجمالى ناميده مى‌شود. اين نوع، انحلال حقيقى است؛ امّا اگر دليلى معتبر بر تعيين آنچه اجمالا معلوم است اقامه شود، بدون اينكه علم تفصيلى پديد آيد، مانند اينكه راوى عادل از وجوب نماز ظهر (نه نماز جمعه) در روز جمعه خبر دهد، عمل بر اساس آن دليل و مترتّب كردن حكم واقعى بر آن و ترك احتياط در طرف مقابل را، چون در حكم انحلال حقيقى است، انحلال حُكمى گويند(1)(-->علم اجمالى)( --> علم تفصيلى).

2. عقود و ايقاعات:انحلال عقد( -->عقد)يا ايقاع( --> ايقاع)در دو معنا به كار مى‌رود: يكى برهم خوردن عقد يا ايقاع، و ديگرى تحليل عقد يا ايقاع به عقود يا ايقاعات متعدّد از جنس خود( --> قاعده انحلال عقود).

بر هم خوردن عقد:عقد پس از انعقاد، به سببى اختيارى، مانند فسخ( -->فسخ)و اقاله( --> اقاله)يا غير اختيارى، مانند مرگ موكّل در وكالت و يا بدهكار در موارد كفالت( --> كفالت)كه انحلال قهرى عقد وكالت( --> وكالت)و كفالت را درپى دارد، برهم مى‌خورد.(2)

بر هم خوردن ايقاع:ايقاع نيز به اسبابى از بين مى‌رود، همچون انحلال ايلاء( -->ايلاء)به سبب گذشت مدّت آن و يا كفّاره دادن(3)و نيز انحلال قسم، نذر و عهد به سبب ناتوان شدن از انجام دادن متعلّق آن، مانند اينكه شخصى حج امسال را نذر كند، امّا در موسم حج، از به جا آوردن آن ناتوان شود.

3. حكم تكليفى:انحلال حكم تكليفى دو گونه است:

يك. انحلال نسبت به اجزاء:اگر موضوع حكم تكليفى‌اى كه با يك انشاء از مولا صادر شده است، مركّب و داراى اجزاء باشد، حكم واحد شامل همه اجزاى

• (1)دروس فى علم الاصول 2/ 377ـ379
• (2)منهاج الصالحين (خويى) 2/ 191
• (3)جواهر الكلام 33/ 309 و 311