شك در حقيقت به شك در جزئيّت يا شرطيّت مشكوك براى واجبِ مركّب باز مى‌گردد. در اين قسم، سه قول است:

يك .جريان برائت عقلى و شرعى نسبت به تعلّق تكليف به اكثر(1)(اصل برائت ذمّه مكلّف از تكليف وجوبى به نماز با سوره است).

دو .جريان برائت شرعى نسبت به تعلّق تكليف به اكثر.(2)

سه .لزوم احتياط با انجام دادن اكثر.(3)

2. اقلّ و اكثر ارتباطى در شبهه تحريمى:در اين قسم، حرمت اكثر، معلوم و حرمت اقل، مشكوك است، مانند اينكه اصلِ حرمت ساختن مجسمه جاندار معلوم است، امّا اينكه تنها، ساختن مجسمه كامل حرام است يا ساختن بعضى از اعضا نيز همين حكم را دارد، مشكوك است. در اين قسم، اصل برائت در حرمت اقل جارى مى‌شود و نتيجه آن حرام نبودن اقل است.(4)

3. اقلّ و اكثر استقلالى در شبهه وجوبى:مانند اينكه مكلّف مى‌داند نمازهايى از او فوت شده است، امّا در تعداد آنها شك دارد (براى مثال، شك مى‌كند كه آيا سه نماز از او فوت شده يا پنج نماز) يا مى‌داند به شخصى بدهكار است، امّا در مقدار آن شك دارد (براى مثال، صد تومان بدهكار است يا دويست تومان). در اين قسم، اقل يقينا واجب است و نسبت به مقدار اضافى اصل برائت جارى مى‌شود.(5)

4. اقلّ و اكثر استقلالى در شبهه تحريمى:مانند اينكه جنب يا حائض به اجمال مى‌داند خواندن سوره‌هاى داراى سجده واجب(--> عزائم)بر او حرام است، امّا نمى‌داند خواندن تمام سوره (اكثر) حرام است يا تنها، خواندن آيه سجده از اين سوره (اقل). در اين قسم، حرمت اقل، يعنى آيه سجده قطعى است و در بيشتر از آن، يعنى اكثر، اصل برائت جارى‌مى‌شود.(6)

اقليّتهاى مذهبى --> اهل كتاب

• (1)فرائدالاصول 2/ 318
• (2)كفاية الاصول/ 363
• (3)فوائد الاصول 4/ 151
• (4)عناية الاصول 4/ 116 ؛ اصطلاحات الاصول/ 68
• (5)عنايةالاصول 4/ 144 ـ 145 و 194 ؛ اصطلاحات الاصول/ 67 .
• (6)عنايةالاصول 4/ 144 ـ 145 و 194 ؛ اصطلاحات الاصول/ 67 .