اين نوع استهلاك يا به جهت ناچيز بودن «مُستَهلَك» (استهلاك شده) و فزونى «مُستَهلَكٌ فيه» (آنچه استهلاك در آن تحقّق يافته) است، مانند استهلاك قطرهاى خون در آب زياد؛ و يا به جهت همجنس بودن مستهلك و مستهلك فيه، مانند استهلاك قطرهاى آب در آب بيشتر. مراد از استهلاك در بيشتر موارد، بويژه نزد متأخّران، نوع نخست است. اطلاق استهلاك بر نوع دوم، مسامحه است؛ زيرا امتزاج چيزى با همجنس خود، موجب افزايش آن خواهد بود، نه نابودى.(3)
تفاوت اين نوع استهلاك با استحاله در آن است كه استحاله تبديل حقيقت چيزى به چيزى ديگر است، مانند تبديل چوب به خاكستر، امّا استهلاك، از بين رفتن عرفى چيز مستهلك شده است، نه تغيير و تبدّل ماهيّت آن. از اين عنوان در بابهاى طهارت، صلات، صوم، حج و اطعمه و اشربه بحث شده است.
اثر استهلاك:استهلاك موجب مىشود مستهلك حكم اوّلى خود را از دست داده و حكم مستهلك فيه بر آن بار شود. مهمترين موارد آن عبارت است از:
1. استهلاك پاك در پاك:در جواز استفاده مجدد از آب به كار رفته در غسل براى وضو يا غسل، اختلاف است. بنابر قول به عدم جواز، اگر چند قطره از آن آب در آبى ديگر بريزد و مستهلك گردد، از آن جهت كه بر چنين آبى، آب مستعمل صدق نمىكند، وضو و غسل با آن صحيح است(4)( --> آب مستعمل).
غورهاى كه چند دانه انگور در ميان آن است، پس از آنكه آب مجموع گرفته شد و آب انگور در آب غوره( --> آب غوره)مستهلك گشت، اگر بجوشد ـ بنابر قول به نجاست آب انگور( --> آب انگور)با جوشيدن ـ نجس نمىشود و خوردن آن حرام نيست.(5)
2. استهلاك نجس در پاك:بيشتر مباحث و موارد مربوط به استهلاك در باره اين نوع استهلاك است كه مصاديق گوناگونى دارد: