عدم ارتكاب گناه در آينده و اداى حقوق مردم، براى تحقّق استغفار حقيقى ذكر شده است.(3)همچنين در آيات و روايات، آثار سازنده و ارزشمندى از قبيل صلاح جامعه، نزول بركات الـهى، و مصونيّت از عذاب دنيوى و اخروى براى آن بيان شده است.(4)
الفاظ استغفار:استغفار در شريعت مقدّس با الفاظى مختلف بيان شده است، مانند«أَسْتَغْفِرُ اللّهَ»و«اللّهُمَ اغْفِرْلى». برخى تصريح كردهاند كه استغفار قولى بايد از ريشه «غَفَرَ» باشد؛ همان گونه كه در تحميد، تسبيح و تكبير چنين است.(5)
حكم تكليفى:استغفار گرچه فى نفسه مستحب است، ليكن گاهى به جهت عوارضى واجب يا حرام مىگردد. ازاين رو، استغفار به لحاظ حكم سه گونه است:
1. استغفار مستحب:استغفار از آن جهت كه بهترين دعا و عبادت به شمار مىرود، در همه حالات،(6)بويژه موارد ذيل مستحب است: قبل از دعا(7)بين دو سجده نماز؛(8)بعد از تسبيحات اربع(9)( --> تسبيحات اربع)؛ در قنوت( --> قنوت)بخصوص قنوت نماز وَتر(10)( -->نماز وتر)؛ هنگام سحرl(11)( --> سحر)؛ براى ميّت هنگام تشييع جنازه، دفن و زيارت قبر او؛(12)در نماز باران(13)( --> نماز باران)؛ در ماه رمضان؛(14)به عنوان كفّاره براى ترك برخى آداب و سنن، مانند استغفار براى لطمه زدن بر سر و صورت خود.(15)
2. استغفار واجب:استغفار به عنوان كفّاره واجب بر مُحرم( -->احرام)درصورت جدال( --> جدال)كمتر از سه بار و فسوق(16)( --> فسوق)، يا بدل كفّاره واجب بر كسى كه توان انجام دادن هيچ يك از خصال كفّاره (آزاد كردن برده، گرفتن دو ماه روزه يا اطعام يا پوشاندن شصت فقير) را ندارد واجب است.(17)البته بدليّت استغفار در كفّاره ظهار( --> ظهار)در صورت ناتوانى از پرداخت كفّاره، محلّ اختلاف است(18)(--> كفّاره).
در وجوب استغفار در نماز ميّت(19)( --> نماز ميّت)و نيز بر غيبت كننده براى كسى كه او را غيبت كرده، اختلاف است(20)( --> غيبت).