ارشاد

ارشاد: راهنمايى و هدايت كردن.

ارشاد در فقه با اضافه به جاهل و غير آن به مناسبت در بابهايى مانند طهارت و تجارت آمده و صفت امر يا نهى قرار گرفته است. در مباحث الفاظ علم اصول نيز از آن سخن رفته است.

1. فقه

ارشاد جاهل:در كلمات فقها عناوين اعلام، تبليغ و تعليم نيز به جاى ارشاد به كار رفته است. فرق ارشاد جاهل با امر به معروف و نهى از منكر اين است كه ارشاد در جايى است كه شخص، نسبت به حكم يا موضوع و يا هر دو جاهل باشد؛ بر خلاف امر به معروف و نهى از منكر كه فرد، عالم به حكم و موضوع است(--> امر به معروف و نهى از منكر).

حكم ارشاد:ارشاد جاهل به احكام شرعى، همچون وجوب نماز و مانند آن واجب است؛ امّا در وجوب ارشاد جاهل به موضوع، اختلاف است. مانند كسى كه نسبت به نجس بودن آب وضو آگاه نيست؛ در حالى كه به عدم صحّت وضو با آب نجس علم دارد.

اكثر فقها ارشاد به موضوع را واجب ندانسته‌اند؛ بلكه برخى، در صورت اذيّت شدن جاهل بر اثر اعلام يا افتادن در عسر و حرج، حرام دانسته‌اند. البته امور مهمى مانند جان، آبرو، ناموس مؤمنان و نيز اموال قابل اعتناى آنان، به تصريح برخى، از حكم فوق مستثنا است، و ارشاد جاهل در اين موارد واجب است، مانند كسى كه خون انسانى را هدر مى‌داند و قصد كشتن او را دارد، درحالى كه جان او در واقع محترم است؛ يا كسى كه مى‌خواهد با زنى ازدواج كند، در حالى كه خواهر رضاعى او است و او مطّلع نيست؛ و يا كسى كه مالى را از آنِ كافر حربى مى‌داند (كه اتلاف آن جايز است) و قصد اتلاف آن را دارد، درحالى كه مال محترم است.(1)

برخى فقها، خوردنيها و نوشيدنيها را نيز از موارد استثنا شمرده‌اند كه در صورت نجس بودن، اعلام آن را به جاهل واجب مى‌دانند.(2)

• (1)كتاب المكاسب 1/ 77 ؛ مصباح الفقاهة 1/ 120 ـ 121 ؛ التنقيح (الطهارة) 2/ 333
• (2)مستمسك العروة 1/ 523 ـ 524