است يا دو چيز اختلاف است. برخى موضوع له اذان را دو چيز؛ يكى اعلام به دخول وقت و ديگرى ذكرِ مقدّم براى داخل شدن در نماز دانسته‌اند؛(1)ليكن برخى ديگر موضوع له اذان را يك چيز دانسته‌اند.(2)بنابر قول به تعدّد، تفاوت ميان اذان اعلام و اذان نماز دو چيز است:

1. در اذان اعلام بر خلاف اذان نماز، قصد قربت معتبر نيست؛ هرچند برخى در آن ترديد و اشكال كرده‌اند.

2. اذان اعلام در اوّل وقت گفته مى‌شود؛ امّا اذان نماز پيش از نماز و متّصل به آن است؛ هرچند در آخر وقت باشد.(3)

اذان دوم --> اذان سوم

اذان ذكرى

اذان ذكرى [= اذان ذكر]: اذان نماز(-->اذان)، مقابل اذان اعلام(--> اذان اعلام).

اذان سوم

اذان سوم: اذان بدعت براى نماز جمعه/ اذان براى نماز عصر پس از نماز جمعه.

از آن در باب صلات بحث شده‌است.

تعبير اذان دوم و سوم در كلمات فقها آمده است، ليكن در اينكه مراد از اين دو تعبير، يكى است يا دو تا و در صورت تعدّد، حكم آن دو چيست، اختلاف است. برخى، اذان سوم را اذان براى نماز عصر روز جمعه در صورت جمع ميان آن و نماز جمعه دانسته‌اند، و سوم بودن آن يا نسبت به اذان صبح و ظهر يا جمعه است، و يا نسبت به اذان ظهر يا جمعه و اقامه آن، و منظور از اذان دوم، اذان بدعت است.

برخى ديگر، دو تعبير را يكى دانسته‌اند و آن را همان اذانى مى‌دانند كه عثمان يا معاويه افزون بر اذان مشروع نماز، براى نماز جمعه بدعت نهادند. سوم بودن آن نسبت به اذان ظهر و اقامه جمعه يا نسبت به اذان صبح و ظهر، و دوم بودن آن نسبت به اذان ظهر است. البته در اينكه اذان بدعت اذانى است كه پيش از آمدن خطيب نماز جمعه به مسجد گفته مى‌شود يا اذانى

• (1)ذكرى الشيعة 3/ 232 ؛ الحدائق الناضرة 7/ 376
• (2)العروة الوثقى (و حواشى) (ج) 2/ 411 ؛ مهذب الاحكام 6/ 16 ـ 18 ؛ جامع المقاصد 2/ 171 ؛ مدارك الاحكام 3/ 263
• (3)جواهر الكلام 9/ 3 ـ 4 ؛ العروة الوثقى 1/ 602 .