زيرك قلم داد نمىشود
مگر بدكار، و ناتوان به حساب نمىآيد مگر شخص با انصاف. در آن وقت صدقه دادن را
غرامت مىشمارند، و صله رحم را منّت و بندگى خدا را باعث بزرگى و برترى بر مردم
مىدانند، پس در چنان زمانى پادشاهى با مشورت كنيزان، و حكمرانى وسيله كودكان و
تدبير با خواجه سراهاست».
[شرح]
(75800-
75786) مقصود امام (ع) اين است كه در آن زمان به خاطر بدى مردم و دورى آنها از
ديانت و قوانين شرع، اخلاق پست و ناروا به جاى اخلاق پسنديده قرار گرفته و ناشايست
به جاى شايسته، در نتيجه سخن چينان به غلط به جاى اصحاب فضيلت و افرادى كه شايسته
تقرّبند، در نزد پادشاهان مقرب مىشوند، و تبهكاران يعنى كسى كه در كاربرد قوّه
شهوتش، راه پست افراط را مىپيمايد، شخص با فضيلتى كه داراى اعمال و حركات معتدل
است، شمرده مىشود.
(75831-
75801)
عبارت: و
لا يضعف ...
يعنى هرگاه
كسى را ببينند كه داراى تقواست و در رفتارش با مردم منصف است، ناتوان و عاجز
شمارند. و احتمال مىرود كه مقصود امام (ع) از عبارت يضعف يعنى كم عقل شمارند، به
خاطر اين كه او ستم نمىكند، گويا حقى را كه بايد مىگرفت، نگرفته است، و صدقهاى
را كه دادن آن به خاطر كسب ثواب شايسته و سزاوار است، هم چون بازپرداخت وام در
سنگينى و ناگوارى، تاوان دادن و غرامت، مىشمارند، و هم چنين صله رحم با
خويشاوندان را منّت، حساب كنند در صورتى كه منّت باعث از بين بردن فضيلت صدقه است
به دليل آيه شريفه: يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لا تُبْطِلُوا
صَدَقاتِكُمْ بِالْمَنِّ وَ الْأَذى[1] و در آن زمان بندگى
و عبادت خدا وسيلهاى براى برترى جويى نسبت به ديگر مردمان مىشود و بدان وسيله،
مانند كسى كه بر مردم منّتى دارد
[1]
سوره بقره (2) آيه (264) يعنى: اى اهل ايمان صدقات خود را به سبب منّت گذارى و
آزار رساندن تباه نسازيد.