زيرك قلم داد نمى‌شود مگر بدكار، و ناتوان به حساب نمى‌آيد مگر شخص با انصاف. در آن وقت صدقه دادن را غرامت مى‌شمارند، و صله رحم را منّت و بندگى خدا را باعث بزرگى و برترى بر مردم مى‌دانند، پس در چنان زمانى پادشاهى با مشورت كنيزان، و حكمرانى وسيله كودكان و تدبير با خواجه سراهاست».

[شرح‌]

(75800- 75786) مقصود امام (ع) اين است كه در آن زمان به خاطر بدى مردم و دورى آنها از ديانت و قوانين شرع، اخلاق پست و ناروا به جاى اخلاق پسنديده قرار گرفته و ناشايست به جاى شايسته، در نتيجه سخن چينان به غلط به جاى اصحاب فضيلت و افرادى كه شايسته تقرّبند، در نزد پادشاهان مقرب مى‌شوند، و تبهكاران يعنى كسى كه در كاربرد قوّه شهوتش، راه پست افراط را مى‌پيمايد، شخص با فضيلتى كه داراى اعمال و حركات معتدل است، شمرده مى‌شود.

(75831- 75801)

عبارت: و لا يضعف ...

يعنى هرگاه كسى را ببينند كه داراى تقواست و در رفتارش با مردم منصف است، ناتوان و عاجز شمارند. و احتمال مى‌رود كه مقصود امام (ع) از عبارت يضعف يعنى كم عقل شمارند، به خاطر اين كه او ستم نمى‌كند، گويا حقى را كه بايد مى‌گرفت، نگرفته است، و صدقه‌اى را كه دادن آن به خاطر كسب ثواب شايسته و سزاوار است، هم چون بازپرداخت وام در سنگينى و ناگوارى، تاوان دادن و غرامت، مى‌شمارند، و هم چنين صله رحم با خويشاوندان را منّت، حساب كنند در صورتى كه منّت باعث از بين بردن فضيلت صدقه است به دليل آيه شريفه: يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لا تُبْطِلُوا صَدَقاتِكُمْ بِالْمَنِّ وَ الْأَذى‌ [1] و در آن زمان بندگى و عبادت خدا وسيله‌اى براى برترى جويى نسبت به ديگر مردمان مى‌شود و بدان وسيله، مانند كسى كه بر مردم منّتى دارد