و بينش از مشاهده كيفيّت آن حيران و قرين شگفتى است، بلكه هر ذرّه‌اى را كه آفريده مايه همين حيرت و اعجاب است، واژه مقل (چشمها) استعاره براى مشاهده شكوه و جلال كبريايى بارى تعالى و استعاره مناسبى است، زيرا عظمت و قدرت و كبريايى او مقتضى صدور آثار بزرگ و شگفت‌انگيزى است كه ديده دلها از مشاهده آنها دچار حيرت است، و اين كه انديشه‌ها و آنچه را در دلها خطور مى‌كند از شناخت حقيقت او باز داشته براى اين است كه وجود بارى تعالى كمال مطلق است و اين صفت مستلزم عجز اوهام بشرى از ادراك حقيقت اوست، منظور از هماهم النّفوس افكارى است كه به دل خطور مى‌كند و انسان در باره آنها مى‌انديشد، و در پيرامون اين موضوع پيش از اين مكرّر سخن رانده‌ايم، پس از اين امام (ع) به كلمه توحيد شهادت مى‌دهد، و آن را با چهار صفت همراه مى‌كند:

1- اين كه گواهى او مقرون به ايمان است، يعنى اقرارى است كه با اعتقاد قلبى مطابق است.

2- شهادت مذكور از روى ايقان است، يعنى اعتقادى است بر پايه يقين به اين شرح كه جز او خدايى نيست و هر اعتقادى جز اين درست نيست.

3- اين گواهى از روى اخلاص است، يعنى اين اعتقاد را از هر چه جز اوست خالص كرده است و با او چيزى را موجود و معتبر نمى‌بيند.

4- اين گواهى با اذعان توأم است، و اذعان ثمره اخلاص و نتيجه حصول كمال آن است، و تفاوت درجات اذعان بستگى به مراتب اخلاص دارد، و طاعتها و عبادتهاى ديگر نيز كه از شرايط و لوازم كلمه توحيد است به آن باز مى‌گردد.

پس از اين كلمه ديگر شهادت را كه گواهى دادن به رسالت پيامبر اكرم (ص) است بازگو و براى اشاره به مراتب فضيلت ان بزرگوار، اوضاع جهان را در هنگام بعثت آن حضرت، و زشتيها و نارواييهايى را كه در آن موقع حاكم بوده بيان مى‌كند، واژه أعلام الهدى (نشانه‌هاى هدايت) را براى پيشوايان دين كه‌