خويشتن رحم كرد، و خلاصه‌اش اين است كه شما خود را در برابر كارهايى كوچكتر آزموده و بى‌تابى خود را ديده و دانسته‌ايد، و روشن است آن كسى كه در برابر اين گونه ناراحتيهاى خرد و اندك جزع و ناشكيبايى مى‌كند، به طريق اولى در ميان دو طبقه آتش كه همخوابه سنگ سوزان و همنشين شيطان است بى‌تاب و ناشكيبا خواهد بود، چنان كه خداوند متعال فرموده است: «وَقُودُهَا النَّاسُ وَ الْحِجارَةُ^ [1]» و در باره همنشينى شيطان فرموده است: «فَكُبْكِبُوا فِيها هُمْ وَ الْغاوُونَ. وَ جُنُودُ إِبْلِيسَ أَجْمَعُونَ‌ [2]» و لشكريان ابليس همان شيطانها هستند، همچنين فرموده است: «وَ مَنْ يَعْشُ عَنْ ذِكْرِ الرَّحْمنِ نُقَيِّضْ لَهُ شَيْطاناً فَهُوَ لَهُ قَرِينٌ‌ [3]» تا آن جا كه فرموده است: «وَ لَنْ يَنْفَعَكُمُ الْيَوْمَ إِذْ ظَلَمْتُمْ أَنَّكُمْ فِي الْعَذابِ مُشْتَرِكُونَ‌ [4]».

(40023- 40003)

فرموده است: أعلمتم أنّ مالكا ... تا زجرته.

آنچه در باره آتش دوزخ فرموده از صفات آتش محسوس اين جهان است و ذكر اينها براى بيم دادن و ترسانيدن شنوندگان از آتش سوزان جهنّم است.

(40045- 40024)

فرموده است: أيّها اليفن الكبير ... تا السّواعد.

در اين گفتار روى خطاب به پير سالخورده است كه پايش به گور نزديكتر و براى او سزاوارتر است كه دست از گناه باز دارد، پرسش آن حضرت از چگونگى حال او در برابر عذابهاى خداوند بر سبيل سرزنش و نكوهش وى در ارتكاب گناه است، طوق آتش محسوس معلوم است، و طوق آتش معقول عبارت است از تسلّط هيأت بدنى حاصل از اعمال انسان بر گردن او، و در آمدن قيد و زنجيرهاى آن بر

[2] سوره شعراء (26) آيه (94) يعنى: (در اين هنگام) همه آن معبودان با گمراهان به دوزخ افكنده مى‌شوند، و همچنين همگى لشكريان ابليس.

[3] سوره زخرف (43) آيه (36) يعنى: هر كس از ياد خدا روبگرداند شيطانى را بر او بگماريم كه پيوسته همنشين او باشد.

[4] سوره زخرف (43) آيه (39) يعنى: هرگز (اين گفتگوها) امروز براى شما سودى ندارد زيرا ستم كرده‌ايد و همه در عذاب شريك يكديگرند.