روشن است.

سپس امام (ع) هشدار مى‌دهد كه فردا نزديك است، و اين اشاره به فرداى مرگ است و پس از آن رسيدن به خانه تنهايى را يادآورى مى‌كند، و مراد از آن گور است كه آن را به اوصافى هراس انگيز و نفرت‌زا توصيف مى‌كند كه انسان وادار مى‌شود براى روزى كه در آن قرار مى‌گيرد و احوال پس از آن به عمل پردازد، سپس صيحه وقوع رستاخيز را تذكّر مى‌دهد، و منظور از آن صيحه دوّم است كه در آيه‌ «إِنْ كانَتْ إِلَّا صَيْحَةً واحِدَةً فَإِذا هُمْ جَمِيعٌ لَدَيْنا مُحْضَرُونَ‌ [1]» آمده و نفخه دوم است كه در آيه‌ «وَ نُفِخَ فِي الصُّورِ فَصَعِقَ مَنْ فِي السَّماواتِ‌ [2]» ذكر شده است، پس از اين به قيامت كبرا و حضور براى داورى قطعى اشاره مى‌كند و آن عبارت از اين است كه به فرمان خداوند هر كسى در حال و وضعى قرار مى‌گيرد كه مستحقّ آن بوده و از آن ناگزير است، يا عذاب دائمى و يا نعيم هميشگى و اين پس از آن است كه زنگارهاى باطلى كه قابل زدودن است از نفوسى كه در مرتبه‌اى از كمالند زدوده شده، و به عالم خود پيوسته باشند، و علل و امراض نفوس از ميان رفته و خلايق مستحقّ حقوق خود شده، و هر كسى به ثمره و نتيجه آنچه از پيش براى خود فرستاده بازگشته باشد.

آن حضرت پس از اين به پند و اندرزى جامع و همه جانبه مى‌پردازد و دستور مى‌دهد كه از عبرتها پند گيرند، بديهى است آنچه انسان را متوجّه احوال آخرت مى‌كند عبرت است، همچنين از تغييرها و دگرگونيها پند آموزند، واژه غير جمع غيره بر وزن فعله و مشتق از تغيّر به معناى دگرگونى است، و عبرت گرفتن از دگرگونيهاى روزگار به كار بستن موعظه‌ها و باز ايستادن از منكرات است، سپس‌

[2] سوره زمر (39) آيه (68) يعنى: سپس صيحه ديگرى در آن دميده شود كه ناگاه خلايق همه برخيزند و نظاره كنند.