[لغات‌]

(ازلفت): پيش آورده شد، نزديك شد (لا مقصر له عن كذا): براى او از آن گريزگاهى نيست، و مقصر به معناى زندان است.

(إرقال): نوعى دويدن‌

[ترجمه‌]

«راه ايمان روشنترين راه و تابانترين چراغ است، به وسيله ايمان به كردار شايسته راه برده مى‌شود و با كردار شايسته به ايمان استدلال مى‌گردد، به وسيله ايمان ديار علم آباد مى‌شود و به سبب علم و آگاهى مرگ مورد ترس و هراس قرار مى‌گيرد، و با مرگ زندگى دنيا پايان مى‌يابد، و به وسيله دنيا آخرت به دست مى‌آيد، و با بر پايى رستاخيز بهشت به پرهيزگاران نزديك و دوزخ براى گمراهان آشكار مى‌گردد، مردم را براى گريز از قيامت جايى نيست، و همه در آن ميدان شتابان به سوى سر منزل آخرين خود روانند.»

(31692- 31679)

[شرح‌]

آغاز اين بخش از خطبه در توصيف ايمان است، و منظور از ايمان تصديق قلبى به يگانگى خداوند و به تمامى آنچه پيامبر اكرم (ص) از جانب خداوند آورده است، مى‌باشد، و شكّ نيست كه آن روشنترين و آشكارترين راه به سوى بهشت و فروزانترين چراغ در ظلمات جهل و نادانى است، واژه سراج استعاره است، مراد از صالحات، اعمال شايسته از قبيل عبادات و محاسن اخلاق است كه از طريق شرع وارد شده است، و روشن است كه اينها از آثار ايمان و ثمرات آن است، و از باب دلالت علّت بر معلول مى‌توان استدلال كرد كه كسى كه ايمان در قلب او جا گرفته بر اين اعمال مواظبت دارد، همچنين از باب دلالت معلول بر علّت مى‌توان حكم كرد كه كسى كه داراى عبادات و مكارم اخلاق است صاحب ايمان است.

(31700- 31693) اين كه فرموده است: و بالإيمان يعمر العلم براى اين است كه ايمان به تفسيرى كه از آن ذكر شد اگر با برهان و استدلال همراه شود علم خواهد بود، و اين روح همه علوم است، و چون با ثمرات علم كه اعمال صالحه است همراه شود