[شرح‌]

(29705- 29693) اين گفتار مبتنى بر پند و اندرز و لزوم عبرت آموزى است، امام (ع) مردم را مخاطب قرار داده و به آنها هشدار مى‌دهد كه مرگى كه طبع شما از آن نفرت دارد، ناگزير به شما خواهد پيوست، و چه نيكوست اين كه فرموده است ... ما يفرّ منه في فراره، زيرا انسان پيوسته از مرگ گريزان، و در حال حفظ خود از آن است، و چون چاره‌اى از آن نيست ناگزير آن را در ضمن گريز از آن ديدار خواهد كرد.

أجل گاهى بر پايان زندگى دنيا اطلاق مى‌شود، چنان كه خداوند متعال فرموده است: «فَإِذا جاءَ أَجَلُهُمْ لا يَسْتَأْخِرُونَ^ [1]» و گاهى هم مراد از آن مدّت عمر، و دورانى است كه براى زندگى انسان در دنيا تعيين شده است، در عبارت و الأجل مساق النّفس مراد معناى اخير است، براى اين كه مدّتى را كه انسان در لباس تن زندگى مى‌كند، به منزله اين است كه در اين مدّت به سوى هدفى كه براى اوست رانده مى‌شود نه اين كه محلّى براى قرار و آرام اوست.

(29709- 29706)

فرموده است: و الهرب منه موافاته.

سخن در نهايت لطافت است، براى اين كه كسى كه مثلا با حركت و معالجه و مانند اينها از مرگ گريزان است، هر گونه حركت و اقدام او در اين راه، مستلزم تباه كردن اوقات و از ميان بردن روزگار عمر اوست، و تباهى اوقات نيز موجب فرا رسيدن مرگ و ديدار آن است، بنا بر اين واژه موافات (فرا رسيدن) مجازا بر هرب (گريختن) اطلاق شده است، و اين از باب اطلاق نام لازم بر ملزوم است.

(29744- 29710)

فرموده است: كم أطردت الأيّام.

يعنى چه بسيار روزها را كه گريز دادم، و پياپى گذراندم، و در باره راز اين امر پيگيرى و بررسى كردم، مراد از اين امر واقعه شهادت آن حضرت است، و مقصود از مكنون (پوشيده) زمان معيّن آن به تفصيل، و مكان آن است، زيرا اينها از