قيام او منوط به وجود آنهاست، اين كه امام (ع) فرموده است: شايد يك پايش بلغزد كنايه است از كمى يار و ياور و نابسامانيهاى ديگر، و مقصود از ثبات و استوارى پاى ديگر، وجود برخى شرايط لازم مانند اهليّت او براى خلافت و يا وجود برخى از ياران همراه اوست. و اين كه فرموده است فترجعا حتّى تثبتا اشاره است به تكامل شرايط قيام او.

بايد دانست كه نهى نوميدى از مدبر با نهى از اميد به غير مقبل، منافات ندارد، زيرا رواست در آن هنگام كه به سبب عدم وجود شرايط لازم، از مطالبه حقّ، ادبار و اعراض كرده، از اميدوارى بدو نهى شود، و در آن زمان كه شرايط قيام، كامل و محقّق شده دستور نهى از نوميدى داده شود.

(19492- 19479)

فرموده است: ألا إنّ مثل آل محمّد (ص) ... تا طلع نجم.

مدلول كلام، منحصر در ائمّه اهل بيت (ع) است، كه بنا بر مذهب اماميّه دوازده تن از خاندان پيامبرند (ص) و امير مؤمنان (ع) آنان را به ستارگان آسمان همانند فرموده، و اين شباهت به دو مناسبت است، يكى اين كه مردم در راه شناخت و اطاعت خداوند از انوار هدايت آنان بهره‌مند مى‌شوند همچنان كه مسافر در پيمودن راه، از ستارگان آسمان، روشنى و هدايت مى‌گيرد. مناسبت ديگر همان است كه خود آن حضرت فرموده است: كه هرگاه يكى از ستارگان غروب كند ديگرى طلوع مى‌كند و اين اشاره است به اين كه هر زمان يكى از اين بزرگواران در گذرد، ديگرى به پاى مى‌خيزد، طايفه اماميّه به همين سخن امير مؤمنان (ع) استدلال مى‌كنند بر اين كه جهان هيچ زمانى از وجود قائمى از اهل بيت (ع) كه مردم را به سوى خدا رهنمون باشد خالى نيست.

(19504- 19493)

فرموده است: فكأنّكم ... تا پايان خطبه ...

اشاره است بر منّت و نعمت خداوند بر مردم، كه با ظهور امام منتظر (ع) اوضاع و احوال آنان را، به بركات وجود او اصلاح مى‌فرمايد.

من در ميان يكى از خطبه‌هاى آن حضرت، در بيان آنچه پس از اين واقع‌