است كه چون زمان جدايى او از اموالى كه گرد آورده فرا رسيده، و اين اموال در استحقاق غير قرار گرفته و نمى‌تواند در آنها تصرّف كند، لذا داراييهاى او به مالى كه در گرو غير بوده و در اين هنگام از استحقاق او خارج شده و به تملّك گرو گيرنده در آمده تشبيه شده است، هر چند اين توجيه قابل احتمال است امّا در اين صورت فايده كلمه بها كه در آخر جمله است از ميان مى‌رود، زيرا ضمير بها به اموال گردآورى شده برگشت دارد كه متعلّق رهن است نه اين كه اين اموال گروگان رهن باشد، و جمله و هو يعضّ يده اشاره است به تأسّف و اندوه شديدى كه در اين حال به او دست مى‌دهد، و با ملاحظه اين كه مرگش فرا رسيده و اسباب و وسايل، ميان او و پروردگارش منقطع شده بر گناهان و تقصيراتى كه در برابر خداوند متعال مرتكب گرديده دچار پشيمانى مى‌شود، و از اين كه آنچه وى را از خداوند غافل مى‌داشت و او آن را باقى و پايدار مى‌پنداشت فانى و نابود شده نادم و اندوهگين مى‌گردد، و بر كوتاهيهايى كه كرده حسرت و افسوس مى‌خورد، چنان كه خداوند متعال فرموده است: «أَنْ تَقُولَ نَفْسٌ يا حَسْرَتى‌ عَلى‌ ما فَرَّطْتُ فِي جَنْبِ اللَّهِ وَ إِنْ كُنْتُ لَمِنَ السَّاخِرِينَ‌ [1]» و در اين هنگام آرزوى هدايت مى‌كند و مى‌گويد: «أَوْ تَقُولَ لَوْ أَنَّ اللَّهَ هَدانِي لَكُنْتُ‌ [2]» يا هنگامى كه عذاب الهى را مى‌بيند، آرزو مى‌كند كه به دنيا باز گردد تا تقصيرات خود را جبران و اوامر خداوند را فرمانبردارى كند، و مى‌گويد: «لَوْ أَنَّ لِي كَرَّةً فَأَكُونَ مِنَ الْمُحْسِنِينَ‌ [3]» بارى سخن امام (ع) نظير آن چيزى است كه خداوند متعال فرموده است: «وَ يَوْمَ يَعَضُّ الظَّالِمُ عَلى‌ يَدَيْهِ يَقُولُ يا لَيْتَنِي اتَّخَذْتُ مَعَ الرَّسُولِ سَبِيلًا [4]» امام (ع) در اين‌

[2] سوره زمر (39) آيه (57) يعنى: ... و اگر خداوند مرا هدايت مى‌كرد از پرهيزكاران بودم.

[3] سوره زمر (39) آيه (58) يعنى: ... آيا مى‌شود بار ديگر به دنيا باز گردم تا از نيكوكاران باشم.

[4] سوره فرقان (25) آيه (27) يعنى: روزى كه ستمكار از شدّت حسرت دست خويش را مى‌گزد و مى‌گويد: اى كاش با فرستاده خدا راهى را برگزيده بودم.