طلب با كمترين سعى و كوشش فساد آن را تشخيص مى‌داد و بطلان آن بر وى پوشيده نمى‌ماند. حال چون تشخيص باطل بر جستجوگر پوشيده مانده معلوم مى‌شود كه باطل از آميختگى با حق بر كنار نبوده است و همين آميختگى موجب اشتباه و پيروى از باطل شده است. در اين قضيه شرطيّه از استثنا كردن نقيض جزاء «مخفى ماندن باطل» نتيجه آميخته بودن حق با، باطل را گرفته است و به تعبير ديگر، رها نبودن باطل از آميختگى با حق را نتيجه گرفته است. نتيجه بدين دليل سالبه آمده است كه يكى از دو مقدمه سالبه بوده و همواره نتيجه تابع پست‌ترين مقدمه مى‌باشد.

(9631- 9596) 2- قضيّه شرطيّه دوّم: اين سخن حضرت است: و لو انّ الحقّ خلص من لبس الباطل انقطعت عنه السن المعاندين؛ «و اگر حق از پوشش باطل آزاد مى‌شد زبان بدگويان از عيب‌جويى باز مى‌ايستاد.» رابطه ميان بدگويى و در لباس باطل بودن حق، كاملا واضح است. مقدّماتى كه اهل باطل در اقامه دليل مى‌آورند، اگر تمام آنها حق باشد، و به ترتيب صحيحى آورده شده باشد، نتيجه آن حق خواهد بود، و زبانشان از لجاجت و مخالفت باز مى‌ايستد. ولى چون مقدمات آميخته است نتيجه آن مى‌شود كه حضرت فرموده‌اند.

امام (ع) قياس اول و دوّم را به صورت قياس ضمير آورده و كبرى را از احكام حذف كرده، نتيجه يا آنچه كه در معناى نتيجه بوده است ذكر فرموده‌اند: و بدين تعبير كه از حق مشتى را گرفته و از باطل مشتى را و درهم آميخته‌اند، لازمه اين كار بوجود آمدن انديشه‌هاى باطل شده است.

واژه «ضغث» به صورت استعاره بكار رفته، مقصود اين است كه انديشه‌هاى باطل، و خواسته‌هاى اختراعى به دليل آميخته بودن حق و باطل بضرورت تحقق مى‌يابد. بدين هنگام شيطان بر ياران خويش تسلّط مى‌يابد.

بدين‌سان كه ابليس، پيروى هواى نفس و دستور العمل‌هاى بيرون از كتاب خدا را،