است كه از مصالح و مرافق آن چيزمحسوب است و تصرف ديگران در آن موجب ضرر به آن چيز يا مانع بهره برداري از آن خواهد بود. پس اگر كسي زميني را به نحوي احيا كند يا قنات يا ساختماني را احداث و يا چاهي را بكند نسبت به حريم آنها نيزسزاوارتر مي‌باشد، و كسي حق ندارد آن را براي خود احيا كند.

مساله 2862- مقدار حريم به حسب اشياء و زمانها و مكانها متفاوت است .

مساله 2863- اگر كسي در زمين موات خانه اي احداث كند راه و خاكريز و آبريز و برف انداز به مقدار لازم حريم آن خانه است . و حريم نهر احداث شده محل عبور براي تعمير و تنقيه و گل انداز و حريم چاه احداث شده در زمين موات مقداري از زمين كنار آن است كه براي آب آن مي‌باشد. كشيدن از آن و اصلاح و گل انداز آن لازم است، علاوه بر اين اگر چاه براي آب دادن حيوانات كنده شده حريم آن چهل ذراع - حدود بيست متر - و اگر براي آب كشيدن براي زراعت است حريم آن شصت ذراع مي‌باشد، پس اگر ديگري بخواهد در زمين موات چاه بكند بايد اين فاصله و در قنات و چشمه علاوه بر محل اصلاح آن و گل انداز، حريم منبع آب آن - مادر رارعايت كند. چاه - در زمين سخت پانصد ذراع و در زمين سست هزار ذراع مي‌باشد، پس اگر كسي بخواهد نزديك آن قنات ديگري احداث كند بايد اين فاصله را رعايت نمايد، و اگر فرضا با رعايت اين فاصله باز هم به قنات اول ضرر وارد مي‌شود بنابراحتياط واجب بايدفاصله را بيشتر كند تا ضرر وارد نشود. و حريم آبادي مسكوني كه در زمين موات احداث مي‌شود مطلق مرافق ومصالح آبادي و اهل آن مي‌باشد، از قبيل راه ورود و خروج، راه آب و خاك انداز و كود انداز، جاي خرمنها، محل اجتماع اهالي، قبرستان، چراگاه و امثال اينها، پس كسي حق ندارد اين قسمتها را براي خود احيا و تملك كند.

مساله 2864- توسعه دادن مساله حريم و اجراي آن در احداث شهرهاي مسكوني و يا صنعتي و راههاي زميني وخطوط آهن و فرودگاهها و امثال آن بعيد نيست، و براي تحقيق در مساله حريمها بايد به كتابهاي مفصل مراجعه شود.

مساله 2865- بنابراحتياط واجب تصرف انسان در ملك خود نبايد موجب ضرر و زيان همسايگان و يا اضرار به ملك آنان باشد. و در اخبار و روايات نسبت به همسايه بسيار سفارش شده است، از رسول خدا 6 نقل شده كه فرمودند:"هركس كه همسايه خود را اذيت كند خدا بوي بهشت را بر او حرام مي‌كند و جاي او در جهنم است، و هركس حق همسايه را ضايع كند از ما (مسلمانان) نيست"[1].

---