آفريدگار خويش خداوند سبحان و خانواده و محل زندگي و ارتباطهاي سياسي و اقتصادي، رابطه با رهبري، چگونگي رابطه با ساير ملل و امتها رعايت كند و مسائل ديگري از اين قبيل، همه را در درون خويش جاي داده است .

نتيجه دوم اينكه دين اسلام منحصر به قوه مقننه و صرف تشريع احكام بدون توجه به قوه مجريه و چگونگي اجرا و اعمال آن در جامعه نيست . بلكه اساس مقررات و احكام اسلام بر پايه حكومت صالحه عادله اي كه قدرت بر اجرا و اعمال دستورات آن داشته باشد پي ريزي شده است . در شريعت اسلام قانونگذاري و اجرا در هم آميخته شده و تشكيل حكومت صالحي كه قوانين را اجرا كند از مهمترين برنامه هاي اسلام است كه در سراسر نظام اسلام تنيده شده، به گونه اي كه تعطيل حكومت تعطيل بسياري از احكام اسلام را به همراه خواهد داشت، و به همين جهت است كه بر مسلمانان واجب است همواره نسبت به امر حكومت اسلامي اهتمام ورزند.

از بررسي و مطالعه روايات و فتاوايي كه خوانده شد به خوبي دو نتيجه فوق استفاده مي‌گردد; اما در صورتي كه استدلال بر ضرورت حكومت از راه فتاوايي كه در آن لفظ "امام" يا "حاكم" بود را مورد مناقشه قرار دهيم و بگوييم : كلام فقها كه اموري را به امام يا والي و سلطان موقوف نموده اند از باب رعايت احتياط و اخذ به قدر متيقن در امور حسبيه است - يعني اموري كه در هيچ شرايطي معطل ماندن آن جايز نيست و هر مؤمني مي‌تواند انجام آن را به عهده بگيرد - و چنين نتيجه گيري كنيم كه ما نمي توانيم به اين فتاوا براي تشكيل حكومت استدلال نماييم .

در پاسخ بايد گفت، اين مناقشه و شبهه را نمي توان به روايات سرايت داد; زيرا روايات چنانكه خوانده شد به صراحت بر ضرورت وجود امام و حاكم واجد شرايط كه مرجع رسيدگي به امور امت باشد دلالت دارد، و هيچ ترديدي در اين مسأله نيست .

دلالت آيات قرآن كريم بر جامعيت اسلام

علاوه بر آنچه از روايات و فتاوا در ارتباط با ضرورت دولت و حكومت خوانده شد، آيات بسياري از قرآن كريم نيز كه در آن به احكام سياسي، اجتماعي مسلمانان اشاره شده بر اين معنا به صراحت دلالت دارد، آياتي كه عموم مسلمانان را مورد خطاب قرار داده و احكامي را مقرر فرموده كه اجرا و پياده شدن آن نياز به قدرت و بسط يد دارد، كه نمونه هايي از آن را يادآور مي‌شويم :

(انما جزاء الذين يحاربون الله و رسوله و يسعون في الارض فسادا ان يقتلوا او