مختلف جمع آوري كرد اين است كه قرار بوده روحيات و غرايز مختلف در انسانها باشد، و چه بسا خاك سخت مظهر خشونت و خاك نرم مظهر ملايمت است، خاك شوره زار مظهر بي خاصيت و بي اثر بودن است و خاكي كه قابل كشت و زرع است مظهر انساني است كه منشاء اثر و مفيد است .

آيا آدم ابوالبشر اولين انسان بود؟

تصور نشود كه قبل از حضرت آدم انسان ديگري نبوده است . در اينجا صحبت راجع به آدم ابوالبشر است كه نسل فعلي از آن است، وگرنه ما در روايات داريم كه خداوند زياد آدم خلق كرده است . در تفسير صافي در تفسير سوره "ق" در ذيل آيه شريفه : (بل هم في لبس من خلق جديد)[1] يعني مردم در اشتباه هستند از خلق جديد، از توحيد صدوق روايتي از امام باقر(ع) نقل مي‌كند كه من قسمتي از آن را مي‌آورم، مي‌فرمايد: "او تري ان الله لم يخلق بشرا غيركم" شما خيال مي‌كنيد كه خدا بشري غير از شما يعني نسل آدم ابوالبشر نياورده است ؟ "بلي والله لقد خلق الف الف عالم و الف الف آدم" بله به خدا قسم خدا هزار هزار عالم و هزار هزار آدم خلق كرده "انت في آخر تلك العوالم و اولئك الادميين"[2] كه تو و آباء و اجدادت يعني اين نسل در آخر اين عالمها و اين آدمها هستيد. نمي گويد شما آدم آخر هستيد بلكه مي‌فرمايد جزء آدمهاي آخر هستيد; پس مطابق اين حديث و روايات ديگر، خدا هيچ وقت منع فيض نكرده و فيض خدا هميشه جاري بوده است ; زيرا خدا اول ندارد، بلكه او هميشه بوده و در نتيجه فيض خدا هم هميشه بوده، منتها هر زماني فيض خدا به ايجاد يك نسلي بوده است، و اين نسلي كه ما داريم مطابق فرمايش حضرت علي (ع) منتهي مي‌شود به آدمي كه از خاك و آب خلق شده است .

---