زحمات طاقت فرسا از علماى شيعه درست شده است‌[1]».

گذشته از نظريات فقها و انديشمندان اسلامى واژه فقه در قرآن كريم و احاديث، زياد به كار برده شده است، مفهوم اين كلمه در همه جا با تعمق و فهم عميق‌تر همراه است. قرآن كريم در اين باره مى‌فرمايد:

«فلو لا نفر من كلّ فرقة منهم طائفة لتفقّهوا في الدين»[2]

«چرا از هر گروهى از آنهان [مؤمنان‌] طايفه‌اى كوچ نمى‌كنند تا در دين (معارف و احكام اسلامى) آگاهى يابند»

در اصطلاح قرآن و سنت «فقه»، علم وسيع و عميق به معارف و دستورهاى اسلامى است و به قسمت خاصى منحصر نيست‌[3]، با توجه به اين تعريف، فقه در چارچوب احكام شرعى فرعى، محصور نمى‌گردد بلكه مجموعه معارف اسلامى اعم از مسائل اعتقادى، اجتماعى، سياسى، اقتصادى، حقوقى و حكومتى اسلام را در بر مى‌گيرد و مجموعه‌اى كامل، پويا، متحرك و سازنده را تشكيل مى‌دهد، بتدريج واژه فقه در اصطلاح علماء از اين معناى گسترده و

[1]- همان، ج 1، ص 258.

[2]- سوره توبه، آيه 122.

[3]- ر. ك. به: مرتضى مطهرى، دوره كامل آشنايى با علوم اسلامى، تهران: انتشارات صدرا، 1370، صص 287- 288.