تسلّط دشمنان باشد. و كسى كه در حرب كارى نمايان كند و به مبارزتى و شجاعتى امتياز يابد در عطا و صلت و ثنا و محمدت او تقصير نبايد فرمود و در ادرار و مواجب و مرسوم او بايد افزود و مكافات فعل او را به مواهب سنيّه‌[1] و محامد عليّه واجب بايد دانست. و در حرب، ثبات و صبر استعمال بايد كرد و از طيش و تهوّر حذر بايد نمود و دشمن را حقير و سهل نبايد گرفت و تأهّب و استعداد تمام مرعى بايد داشت، چه بسيار گروه اندك بر لشكر عظيم استيلا يافته‌اند، چنانكه خداى عز و جلّ فرموده: كَمْ مِنْ فِئَةٍ قَلِيلَةٍ غَلَبَتْ فِئَةً كَثِيرَةً بِإِذْنِ اللَّهِ‌[2] يعنى: «بسيار شده كه گروه اندك غلبه كرده‌اند بر گروه بسيار به اذن خداى.»

و بعد از ظفر، غافل و مغرور نبايد شد و ترك تدبير نبايد كرد و از حزم و احتياط چيزى كم نبايد نمود. و اگر كسى را زنده اسير توان گرفت، كشتن نشايد؛ چه در اسر منافع بسيار متصوّر است، مانند سبى كردن‌[3] و به گرو نگاه داشتن و مال فدا گرفتن و منّت گذاشتن كه موجب استمالت قلوب دشمنان است. [134 آ] و در قتل هيچ فايده نبود و بعد از ظفر، البتّه اقدام بر قتل نبايد كرد، مگر آنكه بدون قتل شرّ ايشان كفايت نشود. و بعد از ظفر، بغض و عداوت و تعصّب و لجاج استعمال نكند، چه حكم اعدا بعد از ظفر حكم مماليك و رعايا دارد و قصد مماليك و رعاياى خود كردن، موافق قانون عدالت نيست. در آثار حكما آورده‌اند كه به ارسطاطاليس رسيد كه اسكندر بعد از ظفر بر شهرى شمشير از ايشان بازنگرفت. ارسطاطاليس به او عتاب‌نامه‌اى نوشت و در آنجا ياد كرد كه «اگر پيش از ظفر معذور بودى در قتل دشمنان خويش، بعد از ظفر چه عذر دارى در قتل زيردستان خويش؟» و استعمال عفو از خصال اكابر ملوك است و از ملوك زيبنده‌تر است، چه عفو بعد از قدرت محمودتر است و مأمون كه واسطه عقد سلطنت و رابطه نظم جلالت بوده گفته كه، اگر اهل جرايم بدانند كه ما را در عفو كردن چه لذّت است، جرايم را به تحفه نزد ما آرند.

اين بود حكم كسى كه در حرب بادى باشد و امّا اگر دافع باشد، و قوّت مقاومت داشته باشد، جهد بايد كرد كه به كمين يا شبيخون بر سر دشمن رود، چه اگر اهل‌

[1] - بلند، رفيع، عالى‌رتبه.

[2] - بقره: 249.

[3] - بنده گرفتن.