پى مى‌برد. فى المثل اگر كسى بلبل بپرستد، كبوتر بپرستد، و يا گربه و كلاغ را بپرستد، و يا ستارگان و خورشيد و ماه را بپرستد؛ از آن راهها و طُرُق به نفوس كلّيّه آنها و بالاخره به آن نظام وُحدانىّ پى مى‌برد و مطّلع ميگردد و خبر ميدهد.

در شريعت اسلام، فناء در غير ذات اقدس حقّ متعال ممنوع است‌

امّا چون انسان اشرف مخلوقات است، نبايد نفس خود را فانى در نفوس پائين‌تر از خود و يا مثل خود بنمايد. چرا كه اين فناء مستلزم سقوط و انحطاط درجه انسانيّت او ميگردد. لهذا گاو پرستى و ستاره‌پرستى و سنگ‌پرستى و امثالها، در اين شريعت كامله ممنوع است. انسان نمى‌تواند ملائكه را بپرستد، چون وجود آنها از انسان ضعيف‌تر است. [1] و نمى‌تواند جنّيان را بپرستد به همين دليل‌

______________________________ [1]. در «صحيفه كامله سجّاديّة» در فقره 11 از دعاى چهل و چهارم گفتارى است كه دلالت بر أفضليّت انسان از ملائكه دارد:

وَ أنْ نَتَقَرَّبَ إلَيْكَ فيهِ مِنَ الاعْمالِ الزّاكيَةِ بِما تُطَهِّرُنا بِهِ مِنَ الذُّنوبِ، وَ تَعْصِمُنا فيهِ مِمّا نَسْتَأْنِفُ مِنَ الْعُيوبِ؛ حَتَّى لا يورِدَ عَلَيْكَ أحَدٌ مِنْ مَلئِكَتِكَ إلّا دونَ ما نورِدُ مِنْ أبْوابِ الطّاعَةِ لَكَ وَ أنْواعِ الْقُرْبَةِ إلَيْك!

«و ما در ماه رمضان با أعمال رشد و نموّ دهنده خود به سوى تو تقرّب جوئيم به آنچه كه ما را از گناهان پاك كند، و از عيوبى كه از اين به بعد به آن آلوده شويم محفوظ دارد؛ تا به حدّى كه هيچيك از فرشتگان تو در ابواب گوناگون اطاعت و انواع مختلف قربت نتوانند در محضر تو چيزى را بفرستند مگر آنكه پايين‌تر باشد از آنچه ما در محضر تو ميفرستيم.»

و آية الله حاج شيخ أبو الحسن شعرانى رضوانُ الله عليه در شرح خود بر «صحيفه» در شرح فقره 56 از دعاى 45 در تعليقه شماره 1، ص 159 و 160 اينطور مرقوم داشته‌اند:

از اين سخن توان دانست كه: پيغمبر صلّى الله عليه و آله افضل از ملائكه مقرّبين و انبياى مرسلين است. زيرا كه اگر ملائكه افضل بودند، درود بيش از ملائكه براى كسيكه در مقام پست‌تر است جائز نباشد و خلاف حكمت بود. و در نظر اهل معرفت نيز مقام انسان كامل افضل است. و مذهب قاطبه اهل اسلام اين است. و بر بعضى معتزله چون زمخشرى كه فرشتگان را افضل دانند طعن‌ها زدند. و اللهُ العالِم- انتهى.

و حقير در ج 1 از «معاد شناسى» مجلس اوّل، ص 8 تا ص 10، از دوره علوم و معارف اسلام، درباره افضليّت انسان از ملائكه مطالبى را ذكر نموده‌ام.