آنچه مرا در اين وصول يارى كرد محبّت خودم بوده است. امّا اين شناسائى و اين محبّت چون از ناحيه من است قيمت ندارد؛ زيرا من موجودى هستم محدود و متعيّن و ضعيف و جاهل كه نه آن شناخت به كارم مى‌آيد، و نه آن محبّت توانِ آنرا دارد كه مرا به منزل برساند!

وليكن چون ميدانم و وثوق دارم كه تو اوّل خود را به من نماياندى تا من سپس ترا بشناسم، و تو اوّل به من محبّت فرمودى تا من مُحِبّ تو شوم؛ لهذا اين شناخت و محبّت ذى ارزش است و مرا به مقصود واصل ميكند، زيرا كه از ناحيه تست نه از ناحيه من!

و در حقيقت اين فقره تفسير و توضيح فقره صدر دعاست كه عرض ميكند:

بِكَ عَرَفْتُكَ، وَ أَنْتَ دَلَلْتَنِى عَلَيْكَ وَ دَعَوْتَنِى إلَيْكَ؛ وَ لَوْ لَا أَنْتَ لَمْ أَدْرِ مَا أَنْتَ!

«من با تو ترا شناختم، و تو بودى كه مرا بر ذات أقدست رهنمائى كردى و مرا به سوى خودت خواندى؛ و اگر تو نبودى من نميدانستم تو چه ميباشى!»

اين فقرات همه دلالت بر نياز و لزوم تجلّى ذاتى دارد براى رفع حجب امكانيّه نورانيّه و ظلمانيّه. و بدون تجلّى ذات حقّ متعال كه بدان لقاء الله و شهود باطنى گويند تا برسد به آخرين درجه از درجات فناءِ فى الله و پس از آن بقاءِ بالله، تحقّق ايمان كامل و شناخت واقعى بارى تعالى مستحيل است. اينست معنى توحيد، و عرفان، و معرفت، و لقاء، و وصول، و كشف وحدت وجود حقّ، و أمثال ذلك من العبائر كه در ألسنه متداول و در كتب مسطور و در دلها ممهور است.

پاسخ حدّاد در ربط إخبار مرتاضان گاو پرست بر بعضى از امور با حركت دم گاو

يكى از همراهان روزى از حضرت آقا حاج سيّد هاشم سوال كرد: به تحقّق پيوسته است كه بعضى از مرتاضان گاو پرست هندى در برابر گاو مودّب‌