ارتكاب هركار بدى يك نوع پشيمانى حاصل مى‌شود.

ولى آن‌هايى كه مراقب نفس خود هستند و سبب حقيقى بى‌قرارى دل خود را مى‌فهمند، شروع به مذمت كردن نفس مى‌كنند.

اين توبيخ و ملامت از نفس حيوانى سر نمى‌زند بلكه صداى نفس ناطقه و يا روح ملكوتى است كه انسان را دعوت به كسب فضيلت مى‌نمايد.

اين كه اغلب بزرگان دين و اولياى مبين و عرفاى آگاه گوشه‌نشينى و اشتغال به مناجات و نماز و روزه و دورى از زندگى روزانه را براى چند ساعت توصيه نموده‌اند، فقط براى اين بوده كه انسان لحظاتى به خود آيد و از وساوس نفس حيوانى آزاد و فارغ شود و تحريك‌هاى خارجى را فراموش نمايد و آتش حرص‌ها و شهوت‌هاى خود را مدتى خاموش سازد تا بتواند آن نداى آسمانى روح را از درون خود بشنود.

سالك در اين مرحله نيز بايد به رام كردن ومطيع نمودن همان حس‌ها و نيروهاى نفس مشغول شود.

3- نفس ناطقه يا متفكره‌

در اين مرحله قوه تفكر و تميز در نفس انسانى بخوبى ظهور كرده و نشو و نماى محسوسى پيدا مى‌كند.

البته قدرت نفس در اين مرحله نتيجه و مزد كوششى است كه انسان نسبت به تربيت نفس و تهذيب و تزكيه آن داشته:

[و من جاهد فإنما يجاهد لنفسه‌][1].

[1] -عنكبوت( 29): 6.