است و بازگشتن وى از همه چيز به خداى تعالى درست برگردد، يعنى هرچند معرفت با كمال‌تر باشد ظاهر وى به خدمت با نشاطتر باشد و آنچه به وى آمده است از خداى تعالى يا امر باشد يا منت، پس امر خداوند را بداند و بداند جز گزاردن شكر منت روى نيست. و بازگشتن به حق تعالى بر دو معنى باشد: يا اندر محنت باشد به صبر و به مولا بازگردد، يا اندر نعمت باشد به شكر و به خداوند تعالى بازگردد.

مراحل عبادت عارفان‌

تنها حقيقتى كه محور برنامه‌هاى درونى و برونى عارفان است خداست، آنان كه او را به واقعيت شناخته‌اند حاضر نيستند لحظه‌اى از او غافل به مانند و جرأت كم‌ترين مخالفتى با حضرت او ندارند.

شريعت و طريقت و حقيقت آنان فقط و فقط در بندگى خالصانه او خلاصه مى‌شود و بس.

آنان فقط دنبال اين هستند كه در تمام شؤون حيات خشنودى جناب او را به دست آورند و براى به دست آوردن رضايت راهى جز اطاعت از حضرتش و عبادت براى او نمى‌بينند.

آن‌ها با معرفتى كه نسبت به او دارند، به اين نتيجه رسيده‌اند كه مؤثرى در عالم جز او نيست و حقيقتى غير او در دار هستى وجود ندارد. از اين جهت عبادات آنان همراه با نتيجه و محصول است.

مسئله نتيجه ومحصول عبادت خالصانه و عارفانه را شهيد مطهرى رضوان الله عليه اين چنين توضيح مى‌دهد:

اساسا هر موجودى كه قدمى در راه كمال مقدر خويش پيش رود و مرحله‌اى از