نوزدهم گوته مضامين شعر سعدى را در ديوان شرقى و غربى خود آورده وtrekc ?uR (روكرت) افكار سعدى را با اشعار آلمانى مطابقت داده است.

ولتر آثار سعدى را خوانده و مسامحات مذهبى او را پسنديده است مادام رولندdnaloR از سعدى ياد ميكند. حتى‌naneR (ارنست رنان) سعدى را از ادباى همگانى شناخته زيرا سعدى سبك فصيح و موجز دارد و اخلاق عملى و فلسفه ذوقى او مورد ميل و رغبت اروپاييان قرار گرفته است. «هانرى ماسه» آثار سعدى را ميراث ادبى انسانيت معرفى ميكند و «گارسن- دوتاسى» قبول عامه‌اى را كه سعدى در اروپا بدست آورده ميستايد.dranyeM ed reibraB (باربيه دومينار) مينويسد: در آثار سعدى، ظرافت‌ecaroH (اوراس) و سهولت و فصاحت‌edivO (اوويد) و روانى طبع را بوله و سادگى بيان لافونتن را مييابيم.ecaroH و سعدى هردو، هم خواص را نصيحت ميكنند و هم عوام را و هردو معتقدند كه فقط بايد دم را غنيمت شمرد. حكيم در نظر سعدى، پادشاه حيات روحى است و در نظر اوراس، پادشاه پادشاهان است.

قسمت ششم- شرحهايى كه بر گلستان نوشته شده:

مهمترين شروح گلستان به عربى و تركى برحسب نقل حاج خليفه در كشف الظنون در اينجا ياد ميشود:

از شرح‌هايى كه به عربى نوشته شده يكى شرحى است كه يعقوب بن سيد على متوفى در سنه 931 هجرى نوشته و اول كتاب نامبرده اين است: الحمد للّه على ما اولينا من النعم.

ديگر، شرحى است كه مولا مصطفى بن شعبان معروف به سرورى به سال 958 ترتيب داده و آخر كتاب با عبارت ذيل ختم ميشود: تم شرح گلستان فى آخر ربيع الاخر سنة سبع و خمسين و تسعمائة فى بلدة اما سيه حفت عن البليه.

از شرح‌هايى كه به تركى نوشته شده يكى شرحى است كه شمعى متوفى در سنه 1000 هجرى كرده و ديگر شرحى است كه سودى متوفى در همان سال نوشته.

از شرح‌هايى كه به فارسى بر گلستان نوشته شده يكى شرحى است كه سراج الدين على خان آرزوى هندوستانى متوفى بسال 1196 نگاشته و آنرا به خيابان گلستان موسوم نموده و اين شرح به سال 1267 در دهلى بطبع رسيده. شارح نامبرده، از شرحهاى ديگرى نيز نام ميبرد كه قبل از وى نوشته شده و از جمله آنها شرحى است كه مير نور اللّه احرارى ترتيب داده و شرحى كه ملا سعد تتوى نگاشته.

ديگر شرحى است كه محمد تاج الدين هندى متخلص به حجت پرداخته و آنرا چمنستان موسوم ساخته و به سال 1298 قمرى به طبع رسانده. دو شرح ديگر از مصنفان هند در دست است يكى را قاضى فتح محمد تهيه كرده كه در مطبعه حيدرآباد به زيور طبع آراسته شده.

ديگرى از مصنفات شيخ ولى محمد اكبرآبادى است كه در لكنهو بچاپ رسيده است. لكن‌