قسمت دوّم شيخ اجل در بوستان كه چه كسانى اقتفا كرده است‌

در كتاب بوستان، ما به اسم چند تن از عرفا، از قبيل بايزيد بسطامى و شبلى و جنيد بغدادى و معروف كرخى و حاتم اصم و ذو النون مصرى و داود طائى و شفيق بلخى برميخوريم كه هريك از آنان به اختصار در تعليق بر بوستان معرفى شده است. علاوه بر اينان، شيخ سعدى، شهاب الدين ابو حفص عمر بن محمد سهروردى شاعر و عارف شيراز را مرشد خود خوانده است و در كتاب گلستان كه پس از بوستان نوشته شده، شيخ اجل از حجة الاسلام غزالى و «ابن الجوزى» نام برده و ضمن اشعار بوستان، بيتى از حكيم ابو القاسم فردوسى و بيتى ديگر از حكيم عنصرى را تضمين كرده است. بيگمان سعدى شيراز كه در هر وادى، چندى رحل اقامت افكنده و ديار عرب و كشور مصر و دولتهاى مغرب را ديده و شايد به هندوستان و كاشغر هم سفر كرده باشد، به شعر و نثر عرب و ترك بى‌توجه نبوده است، مخصوصا احمد بن طيب متنبى و ابو عثمان بحر بن عمرو جاحظ، مورد نظر او بوده‌اند. حال بايد ديد كه آثار هريك از بزرگان چگونه در كتاب بوستان منعكس شده است.

1- جاحظ، صاحب كتابهاى «الحيوان» و «التاج» و «المحاسن و الاضداد» و «البخلاء» و ديگر كتب در باب بلاغت و فصاحت، شيوه‌يى ويژه داشته و از تركيب سبكهاى ادبى تازى و فارسى روشى خاص خود بوجود آورده بود. داستانهاى مربوط به پادشاهان قديم ايران، بيشتر از راه كتابهاى جاحظ در ادبيات فارسى وارد شده و در اين باب كتاب التاج او شايد از ديگر كتابهايش مؤثرتر افتاده است. تفنن در سخن و آميختن هزل و جد از شاهكارهاى جاحظ است.

استاد اجل، سعدى نيز چنين روشى را در نثر و نظم فارسى ابداع كرده و طراوت‌