كه شخصى بخواب رفته باشد يا بى‌هوشى‌[1] او را دست داده باشد يا بول يا غايط يا باد از موضع معتاد بيرون آمده باشد يا زن استحاضه قليله داشته باشد چنانكه مذكور خواهد شد امّا جائى كه غسل كافيست و احتياج به وضو نيست آن وقتى است كه آدمى جنب باشد كه چون غسل جنابت كند نماز مى‌تواند گذارد و احتياج به وضو نيست بلكه اكثر علما فرموده‌اند كه وضو ساختن با غسل جنابت حرام است و امّا جائى كه در نماز گذاردن هم وضو بايد ساخت و هم غسل بايد كرد آن وقتى است كه زن از حيض‌[2] پاك شده باشد يا از نفاس يا استحاضه كثيره يا متوسطه داشته باشد يا عضوى از اعضاى آدمى به عضوى از اعضاى ميّت آدمى برسد به پنج شرط:

اوّل آن كه ميّت سرد شده باشد.

دوّم آن كه او را غسل نداده باشند.

سيّم آن كه شهيد نباشد كه شهيد را غسل دادن جايز نيست و اگر بدن كسى به بدن او برسد بر آن كس نيز غسل واجب نمى‌شود.

چهارم آن كه دو عضوى كه بهم رسد حياة داشته باشد مثل ناخن و مو و استخوان نباشد.

پنجم آن كه ميّت در حال حياة واجب القتل نشده باشد و خود را غسل ميّت نداده باشد كه اگر واجب القتل شده باشد بحسب شرع بر او واجبست كه خود را غسل ميّت بدهد و چون او را بكشند غسل دادن به او لازم نيست و اگر بدن كسى به بدن او برسد بر آن كس نيز غسل واجب نمى‌شود امّا جائى كه هم وضو بايد ساخت و هم تيمّم بايد كرد تا نماز صحيح باشد آن وقتى است كه زن از حيض يا از نفاس پاك شده باشد يا استحاضه كثيره يا متوسّطه داشته باشد يا شخصى مسّ ميّت كرده باشد و آن قدر آب يافت شود كه وضو را كافى باشد و بس پس در اين صورت تيمّم بدل غسل بايد كرد و وضو نيز بايد به جا آورد تا نماز صحيح باشد امّا جائى كه هم غسل بايد كرد هم تيمّم آن وقتى است كه يكى از آن جماعت آن قدر آب يابد كه غسل را كافى باشد پس در اين صورت غسل بايد كرد و تيمم بدل از وضو بايد كرد تا نماز صحيح باشد امّا جائى كه به هيچ يك از وضو و غسل و تيمّم احتياج نيست آن نماز ميّت است كه احتياج به اين‌ها ندارد بلكه جنب و زن حايض نماز ميّت مى‌تواند گذارد

فصل‌

باب غصبى وضو و غسل درست نيست و به خاك غصبى نيز تيمّم درست نيست و در مكان غصبى نيز وضو و غسل و تيمّم صحيح نيست و كفش غصبى نيز حكم مكان غصبى دارد پس در كفش غصبى وضو و تيمّم باطل است هر چند زمين مباح باشد امّا اگر كفش غصبى در پا داشته باشد و بر آن كفش قرار نگرفته باشد يعنى سنگينى بدن بر آن نباشد وضو و تيمّم در آن كفش صحيح است اگر چه نماز درست نيست امّا

[1] بسم اللَّه الرّحمن الرّحيم بلكه هر چه ازاله عقل نمايد از ديوانگى و مستى و نحو آن ملحق به بى‌هوشى است و اللَّه تعالى العالم صدر دام ظله العالى.

[2] به ملاحظه بعض اخبارى كه از معصومين اخيار عليهم السّلام وارد شده كه غسل از وضو كافيست اگر بعد از پاك شدن از استحاضه و هم چنين بعد از باقى اغسال مذكوره خود را محدث بحدث اصغر نمايند و وضو بسازند و در غسلهاى مستحبى وضو را پيش از آنها بگيرند رعايت احتياط و نهايت حزم را مرعى داشته‌اند إن شاء اللَّه تعالى و اللَّه العالم صدر دام ظلّه العالى