ترجمه:

كيفيّت عمل تقسيم‌

نحوه عمل در قسمت اينستكه عددى را طلب كنى كه وقتى آنرا در مقسوم عليه ضرب مى‌كنى حاصل ضرب با مقسوم يا مساوى شده يا بمقدار كمتر از مقسوم عليه از آن ناقص باشد.

پس اگر حاصل با مقسوم مساوى بود عددى كه فرض نموده‌اى خارج قسمت نام دارد.

و اگر حاصل از مقسوم بكمتر از مقسوم عليه ناقص باشد مى‌بايد مقدار ناقص را به مقسوم عليه نسبت داده و حاصل نسبت با عدد مفروض خارج قسمت محسوب مى‌شود.

شرح‌ امّا شرح كيفيّت عمل تقسيم چنين است:

بعد از اينكه مقسوم و مقسوم عليه را نوشتيم بايد عددى را طلب كنيم كه وقتى آنرا در مقسوم عليه ضرب كرديم حاصل ضرب يا با مقسوم مساوى شده چنانچه در تقسيم «48» بر «12» عدد «4» را وقتى انتخاب نموديم و آنرا در «12» ضرب كرديم حاصل ضرب مساوى با مقسوم يعنى «48» مى‌شود و يا اگر بمقدار مقسوم نشد بايد مقدار نقصانش از مقسوم عليه كمتر باشد چنانچه در تقسيم «30» بر «16» چنين است زيرا عدد «1» حاصل قسمت است و باقيمانده «14» مى‌شود كه از «16» 2 عدد كمتر است.

در مثال اوّل خارج قسمت همان عدد «4» است.

و در مثال دوّم بايد «14» را صورت كسر قرار داد و «16» را مخرج آن و اين كسر باضافه «1» خارج قسمت مى‌شود كه بايد باينصورت 16/ 14 1 نوشته شود.

قوله: او نقص عنه: ضمير در «عنه» به حاصل راجع است.

قوله: فان ساواه فالمفروض خارج القسمة: ضمير منصوبى در «ساواه» به مقسوم راجع بوده و مراد از «المفروض» عددى است كه آنرا فرض كرده و در مقسوم عليه ضرب نموده‌ايم.