ترجمه:

باب چهارم در بيان قاعده حساب خطائين‌

عدد مجهول را كه سائل طالب آنست هرچه بخواهى مى‌توانى فرض كنى و نامش را محفوظ اوّل بگذار و در آن بحسب سؤال سائل تصرّف كن پس اگر مطابق در آمد پس همان مطلوب است و اگر بخطاء رفت يعنى يا زائد و يا ناقص در آمد مقدار نقص يا زياده را خطاء اوّل نام بگذار.

سپس عدد ديگرى فرض كن و نامش را مفروض دوّم بگذار و همچون قبل در آن تصرّف كن پس اگر باز بخطاء رفت مقدار زيادى يا نقصان را خطاء دوّم اسم بگذار و سپس مفروض اوّل را در خطاء دوّم ضرب كرده و حاصل ضرب را محفوظ اوّل بخوان و مفروض دوّم را در خطاء اوّل ضرب كن و نام حاصل ضرب را محفوظ دوّم بگذار و سپس ملاحظه كن اگر هر دو خطاء زائد يا ناقص بودند مقدار زائد بين محفوظين را بر زائد بين خطائين تقسيم كن و اگر يكى از دو خطاءها زائد و ديگرى ناقص بود مجموع محفوظين را بر مجموع خطائين تقسيم نما تا عدد مجهول بدست آيد.

شرح: شرح حساب خطائين و نحوه عمل در آن‌

در اين باب بحث از اينستكه اگر بخواهيم مجهول عددى را از طريق حساب خطائين بدست آوريم راه آن چيست لذا مرحوم مصنّف طريق آن را مفصّلا بيان فرموده است: و كيفيّت آن بدين نحو است:

مجهول را هرچه خواستيم از اعداد فرض مى‌كنيم و نامش را مفروض اوّل مى‌ناميم.

سپس طبق سؤال در آن تصرّف مى‌نمائيم.

پس اگر مفروض مطابق با مجهول در آمد مطلوب را تحصيل كرده‌ايم و عمل‌