احد الطّرفين فاقسم مسطّح الوسطين على الطّرف المعلوم او احد الوسطين فاقسم مسطّح الطّرفين على الوسط المعلوم فالخارج هو المطلوب.

ترجمه:

باب سوّم در بيان استخراج مجهولات از طريقه چهار عدد متناسب‌

اين چهار عدد عبارتند از اعدادى كه نسبت اوّلى به دوّمى همچون نسبت سوّمى به چهارمى است و لازمه آن اينستكه حاصل ضرب دو عدد طرفين مساوى است با حاصل ضرب دو عدد وسطى چنانچه در محلّش برهان آن آورده شده بنابراين اگر يكى از دو عدد طرف مجهول باشد قاعده اينستكه حاصل ضرب دو عدد وسط را بر طرف معلوم تقسيم مى‌كنيم و اگر يكى از دو عدد وسط مجهول باشد بايد حاصل ضرب طرفين را در عدد وسط معلوم تقسيم نمائى پس خارج قسمت عدد مطلوب مى‌باشد.

شرح: شرح عمل تناسب‌

در اين باب طرز تحصيل اعداد مجهول را بواسطه اعداد چهارگانه متناسبه بيان مى‌كنيم.

و از اين باب بباب تناسب نيز نام مى‌برند و كيفيّت آن چنين است:

چهار عدد هستند از سمت چپ در عرض يكديگر كه نسبت اوّلى بدوّمى مانند نسبت سوّمى است بچهارمى.

پس قهرا حاصل ضرب اوّلى در چهارمى مساوى با حاصل ضرب دوّمى است در سوّمى.

مثلا نسبت دو بعدد چهار مانند نسبت سه است بعدد شش پس قهرا حاصل ضرب دو در شش مساوى با چهار در سه است و برهان و دليل آنرا اقليدس در هندسه بيان كرده و در كتب هندسى مفصّلا بيان شده است.

در تناسب گاهى يكى از دو عدد طرفين مجهول است و گاهى يكى از دو عدد