مقدمه ناشر

در قرن چهارم هجرى، تشيّع داراى دو مكتب و مشرب فكرى در دو نقطه از بلاد اسلامى بود: مكتب بغداد و مكتب قم، اين دو مكتب در اصل، هيچگونه تعارض و تقابلى با يكديگر نداشتند اما در شيوه نگرش به بحثهاى كلامى و اعتقادى و فقهى تفاوتهاى ويژه‌اى داشتند. مكتب بغداد كه نماينده آن شيخ مفيد و سيد مرتضى و شيخ طوسى و شاگردانشان بودند در عين استفاده از احاديث معصومين 7 به روشهاى عقلگرايانه و نقادانه هم توجه خاص داشتند، ولى مكتب قم كه نماينده آن شيخ صدوق و استادان و شاگردان او بودند، با حديث‌گرايى و تعبد در روايات، از به كارگيرى عقل در موضوعات دينى پرهيز داشتند و يا آن‌را به حدّاقل رسانيده بودند. شايد علت اين تفاوت، ويژگيهاى محيط زندگى اين بزرگواران باشد، چون در بغداد شيعيان مستقيما با اهل تسنّن تماس داشتند و بايد مسائل را به گونه‌اى مطرح مى‌كردند كه براى آنان قابل‌پذيرش باشد ولى در قم چنين نبود و استناد به حديث معصومين 7 مى‌توانست قول فصل باشد.[1]

شخصيت بارز و برجسته مكتب قم بى‌ترديد، شيخ صدوق محمد بن على بن بابويه قمى متوفى (381 ه) بود كه با مسافرتهاى خود و استماع احاديث از مشايخ، ثروت عظيمى از سخنان معصومين را اندوخته بود و مهمتر اينكه خداوند به او اين توفيق را داده بود كه اين ميراث گرانبها را با تأليف كتابهاى متعدد به آيندگان تحويل دهد و مى‌توان گفت كه شيخ صدوق حقّى بزرگ و يا بزرگترين حق را در پاسدارى و انتقال احاديث معصومين به نسلهاى بعدى دارد. او حدود سيصد جلد كتاب از خود به يادگار گذاشته است.

كتابهاى حديثى شيخ صدوق بسيار متنوع است و هركدام با تبويب و فصل‌بندى خاصى نگارش يافته و هريك عطر و طعم خاصى دارد و متأسفانه برخى از كتابهاى او در طول زمان از ميان رفته و به دست ما نرسيده است كه از آن جمله مى‌توان از كتاب‌

[1]- درباره جزئيات تفاوتهاى اين‌دو مكتب رجوع شود به مقاله" مقايسه‌اى ميان دو مكتب فكرى شيعه در قم و بغداد در قرن چهارم" به قلم يعقوب جعفرى كه در مجموعه مقالات كنگره شيخ مفيد چاپ شده است.