شرح حالى از سيّد بن طاوس‌

دكتر جلال برنجيان «سيّد رضى الدين على بن طاوس»: سيّد على بن موسى بن جعفر بن محمّد بن طاوس از بزرگان اماميّه در قرن هفتم هجرى است كه در جلالت قدر و صفاى سيرت و كثرت بصيرت، چون او را كم مى‌توان نشان كرد. او پيش از ظهر روز پنجشنبه نيمه ماه محرّم سال 589 ه. ق. در شهر حلّه چشم به جهان گشود و در ابتداى عمر از جدّش جناب ورّام و پدرش سيّد موسى بهره‌هاى دانشى و بينشى فراوان برد. سپس در حدود سال 625 ه. ق. به شهر بغداد رهسپار شد كه در آن زمان مركز دولت اسلامى آن روزگار بود. مدّت 15 سال در آن شهر توقّف كرد. گرچه او از علماى شيعى بسيار استوار بود كه در هيچ شرايطى حاضر نبود از مبانى شيعى عدول كند، امّا سلوك اجتماعى او به گونه‌اى بود كه سخت مورد توجّه المستنصر بالله خليفه عباسى (جل. 623- 640 ه.) بود كه خليفه منصب وزارت را به او پيشنهاد كرد. سيّد بن طاوس در نهايت بيدارى و هشيارى در جواب خليفه گفت:

«اگر مراد از تعيين او به اين منصب اين است كه بر خلاف مشيّت خدا و رسولش سير نمايد كه همانا به اين مطلب دست مى‌يابد و فراوان است كسانى كه به اين منصب قيام كنند. امّا اگر بر وفق مقياسهاى شرعى عمل كند كه دشمنان بسيار پيدا مى‌كند و بايد در كار حاكمان مقرّب در پيش روى خليفه با دليل و برهان تشكيك كند. و اگر در خلال كارگزارى براى مردم، كار به پيروى از أهل البيت : بينجامد همانا اين سيره‌اى نيكو و انتصابى سليم خواهد بود نه به صورتى كه حال امّت اكنون بر طبق آن است».

سيد بن طاوس در عين اجتناب زيبا از وزارت و نيز اتمام حجّت بر خليفه عبّاسى‌[1]، ولى از امكانات خود در جهت حال شيعيان- كه در آن عصر امكاناتى در اختيار نداشتند-، سخت بهره مى‌برد، در اين مورد داستان اسماعيل هرقلى شهره دوران شده است‌[2]. سيّد بن طاوس در عين تسلّط بر قواعد فقهى و مبانى شرعى- كه گواه بر آن آثار او مى‌باشد- در پى مراجعه بزرگان و عالمان به او در جهت پذيرش رياست شرعى و مناسب دينى آن عصر، از پذيرش رياست دينى اجتناب مى‌كند. او دليل اين اجتناب را در لابلاى وصيتهايش به فرزندش سيّد محمّد چنين مى‌گويد:

دريافتم كه خدا جلّ جلاله در قرآن كريم مى‌فرمايد: وَ لَوْ تَقَوَّلَ عَلَيْنا بَعْضَ الْأَقاوِيلِ لَأَخَذْنا مِنْهُ بِالْيَمِينِ ثُمَّ لَقَطَعْنا مِنْهُ الْوَتِينَ فَما مِنْكُمْ مِنْ أَحَدٍ عَنْهُ حاجِزِينَ‌[3] پس ديدم اين تهديدى از دارنده جهانيان است، پس‌

[1] -سيد بن طاوس در جواب خليفه گفت:« اگر مراد از تعيين او به اين منسب اين است كه بر خلاف مشيّت خدا و رسولش سير نمايد كه همانا به اين مطلب دست مى‌يابد و فراوان است كسانى كه به اين منسب قيام كنند. امّا اگر بر وفق مقياسهاى شرعى عمل كند كه دشمنان بسيار پيدا مى‌كند و بايد در كار حاكمان مقرّب در پيش روى خليفه با دليل و برهان تشكيك كند. و اگر در خلال كارگزارى براى مردم، كار به پيروى از أهل البيت : بينجامد همانا اين سيره‌اى نيكو و انتصابى سليم خواهد بود نه به صورتى كه حال امّت اكنون بر طبق آن است».

[2] -محدّث نورى، جنة المأوى.

[3] -سوره الحاقة، آيه 47- 44: اگر سخنانى را به دروغ به ما مى‌بست، محققا او را به قهر مى‌گرفتيم، سپس رگ حياتش را قطع مى‌كرديم و هيچ يك از شما به دفاع از او قادر نبود.