وانگه ازو[1] حاصل شود اوايل و نقل كند ازو بثوانى بواسطه‌[2] وجود نفس ما. و مكمّل ايشان و بدر آورنده‌[3] از قوّت بفعل آنست كه حكما آن را «عقل فعّال» خوانند، و شرع آن را روح القدس خواند.

نسبت او با عقول ما ( [مانند نسبت‌] آفتابست با ديده‌هاى ما)[4]. و آن آن روحيست كه بحقّ اضافت كردند در آياتى كه آن را آورديم ما از قبل آن كه گفت: «وَ نَفَخْتُ فِيهِ مِنْ رُوحِي»[5]، و آن واسطه وجود عالم عنصر است و كدخداى عنصريات است بامر حقّ تعالى، و اوست كه نفوس ما را متنقّش گرداند بفضائل، چون بدو متّصل گرديم چنانكه در قرآن آمده است: «اقْرَأْ وَ رَبُّكَ الْأَكْرَمُ الَّذِي عَلَّمَ بِالْقَلَمِ»[6].

و قلم حقّ تعالى از چوب و نى نيست بلكه ذات عقل است، كه آن عقل بفعل است. نسبت نفوس ما با ايشان چون نسبت لوح است با قلم، پس نفوس ما الواح مجرّداند و او قلميست كه نفوس ما را منقوش گرداند بعلوم حقيقى و معارف ربّانى. آيتى ديگر گفت‌ «كَتَبَ فِي قُلُوبِهِمُ الْإِيمانَ وَ أَيَّدَهُمْ بِرُوحٍ مِنْهُ»[7]. و آنچه گواهى مى‌دهد بدان كه تعليم از قدس است و آنچه گفت در حقّ پيغمبر عليه السلام: «عَلَّمَهُ شَدِيدُ الْقُوى‌»[8] اشارت مى‌كند بعقل فعّال كه او را حقّ تعالى مدد مى‌دهد به قوّه غير متناهى‌[9]. و آيتى ديگر گفت‌

[1] ازو: دروI

[2] بواسطه: پس واسطه‌I ) بواسطةA (

[3] بدر آورنده: بدر آورده‌I

[4] مانند نسبت آفتابست با ديده‌هاى ما: آفتابست با درهاى ماI ) كنسبة الشمس الى أبصارناA (

[5] سوره 15( الحجر) آيه 29

[6] سوره 96( العلق) آيه 3- 4، در اصل: اقرأ باسم ربك الاكرم الذى علم بالقلم

[7] سوره 58( المجادلة) آيه 23

[8] سوره 53( النجم) آيه 5

[9] غير متناهى: غير نامتناهى‌I ) الغير المتناهيةA (