زمين مرده‌اى را زنده كند، آن زمين از آن اوست و براى عرق ظالم حقى نيست». «عرق ظالم» يعنى اينكه كسى در زمينى كه قبلا شخص ديگرى آن را احيا كرده، نهالى غرس كند يا بنايى احداث نمايد تا بدين وسيله آن زمين را تصرف كند. پيامبر صلّى اللّه عليه و آله براى شخص دوم، حقّى در آن زمين قرار نداده و فرموده است:

نهال‌هايش قطع شود و بنايش ويران گردد.

(1)

عرق (ذات عرق)

: مرز ميان نجد و تهامه و ميقات مردم عراق است. بعضى گفته‌اند:

عرق كوهى است در راه مكه و «ذات عرق» مأخوذ از همين كوه است. به قولى هم: عرق كوهى است مشرف بر ذات عرق.

(2)

عرق الظّبيه:

جايى است ميان مكه و مدينه.

- «ظبيه».

(3)

عرم:

(به فتح اول و كسر دوم)، در قرآن كريم آمده است: فَأَرْسَلْنا عَلَيْهِمْ سَيْلَ الْعَرِمِ ...[1] به قولى: عرم جمع عرمه، به معناى سدّ و بند آب است. و به قولى:

نام وادى و رودبارى است. بخارى مى‌نويسد: عرم آب قرمز رنگى بود كه زمين را گود كرد، به حدّى كه باغها بالاتر از آب قرار گرفتند و چون آب به آنها نمى‌رسيد، خشك شدند. اين آب قرمز رنگ از سدّ نبود بلكه عذابى بود كه خداوند بر آنان نازل كرد. و اللّه اعلم.

(4)

عرمه:

(به فتح عين و ميم)، سرزمينى است از نواحى يمامه، در نجد.

(5)

عرنه:

(به ضمّ اول و فتح راء)، وادى يا رودخانه‌اى است كه آبشارهاى بالاى آن، از ثنيه، در هفتاد كيلومترى شرق مكه آغاز مى‌شود و صدر يا ابتداى آن را «وادى شرائع» مى‌گويند كه همان حنين است. اين وادى سپس از كناره غربى عرفه مى‌گذرد و آنگاه سيل وادى نعمان از شرق به آن مى‌پيوندد و همچنان به نام «عرنه» پيش مى‌رود تا اينكه در جنوب جده، ميان دو مصبّ «مرّ الظهران» و «وادى ملكان» به دريا مى‌ريزد. وادى عرنه در يازده كيلومترى جنوب مكه، از ميان دو كوه كساب و حبثى عبور مى‌كند.

(6)

عروض:

(به فتح اول)، بكرى مى‌گويد: نامى است براى مكه و مدينه. در حديث آمده‌

______________________________
(1). سبأ: 16

[1] . سبأ: 16